Карабаш: юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу

← Алдагы төзәтмә Киләсе төзәтмә →

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

КүрсәтмәлеВики-текст

Кертелгән

15 май 2024, 09:09 юрамасы

Карабаш (лат. Prunella) – иренчәчәклеләр семьялыгыннан күпьеллык үләнчел үсемлекләр ыругы.

Таралуы

10 нан артык төре билгеле, Евразиядә, Төньяк Америка һәм Төньяк Африкада таралган.

Татарстан территориясендә бер төре – гади карабаш (P. vulgaris) барлык районнарда очрый. Дымлы болыннарда, урман кырыйларында, сулык ярларында, юл буйларында үсә.

Ботаник тасвирлама

Сабагы туры, дүрт кырлы, 15-35 см биеклектә. Тамырчасы шуышма, озын. Яфраклары каршыдаш, озынча йомыркасыман. Чәчәкләре шәмәхә, сирәк кенә ак, ике иренле, сабак очындагы боҗралы башаксыман чәчәк төркемендә. Һәрбер чәчәк киң чәчәк яны яфрагы куентыгында урнашкан. Җимеше – күп чикләвекчек. Июнь-августта чәчәк ата. Җимешләре июль-сентябрьдә өлгерә. Орлыктан үрчи.

Куллану

Үсемлекнең җир өсте өлешләрендә флавоноид, сапонин, органик кислоталар, микроэлементлар, эфир мае бар.

Халык медицинасында ялкынсынуга каршы, тән кызышканда, бәвел кудыру чарасы буларак кулланыла.

Баллы үсемлек.^[1]

Төрләре

Prunella albanica Pénzes –
Prunella cretensis Gand. –
Prunella grandiflora (L.) Scholler –
Prunella hyssopifolia L. –
Prunella laciniata (L.) L –
Prunella orientalis Bornm. –
Prunella prunelliformis (Maxim.) Makino –
Prunella vulgaris L. – кәдімгі топырақбас
Prunella × bicolor Beck (P. grandiflora × P. laciniata) –
Prunella × codinae Sennen (P. hyssopifolia × P. laciniata) –
Prunella × gentianifolia Pau (P. hyssopifolia × P. vulgaris) –
Prunella × intermedia Link (P. laciniata × P. vulgaris) –
Prunella × surrecta Dumort. (P. grandiflora × P. vulgaris) –

↑ https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/rastitelnost/karabash Онлайн - энциклопедия Tatarica

[1] ttps://tatarica.org/tat/razdely/priroda/rastitelnost/karabash Онлайн - энциклопедия Tatarica

[1]

@@ Юл номеры - 1: / Юл номеры - 1: @@
+'''Карабаш''' ({{Lang-la|Prunella}}) – иренчәчәклеләр семьялыгыннан күпьеллык үләнчел үсемлекләр ыругы.
-{{ТП
- |халәт = штб
- |татар исеме = Карабаш
- |чын исем =
- |ил = Русия
- |герб = Karabast.gif
- |байрак = Flag of Karabash (Tatarstan).png
- |герб киңлеге =
- |байрак киңлеге = 160
-|lat_deg = 54|lat_min = 42|lat_sec =
-|lon_deg = 52|lon_min = 34|lon_sec =
-  |CoordAddon =
-  |CoordScale =
- |ЯндексХарита =
- |ил харитасы зурлыгы =
- |төбәк харитасы зурлыгы =
- |район харитасы зурлыгы =
- |төбәк төре = өлкә
- |төбәк = Татарстан
- |төбәк җәдвәлдә =
- |район төре = район
- |район = Бөгелмә районы
- |район җәдвәлдә =
- |җәмгыять төре =
- |җәмгыять =
- |җәмгыять таблицада =
- |ил харитасы =
- |төбәк харитасы =
- |район харитасы =
- |эчке бүленеш =
- |башлык төре =
- |башлык =
- |нигезләү датасы =
- |беренче телгә алу = 1664
- |элеккеге исемнәр =
- |халәт = 1957
- |мәйдан =
- |биеклек төре =
- |ТП мәркәзе биеклеге =
- |климат =
- |рәсми тел =
-  |халык саны = {{кимү}} 4827<ref name="gks2010">{{Citation |title=Численность населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2010 года |url=http://www.gks.ru/bgd/regl/b10_109/Main.htm |access-date=2012-06-11 |archive-date=2011-08-21 |archive-url=https://www.webcitation.org/616KjoKcC?url=http://www.gks.ru/bgd/regl/b10_109/Main.htm |dead-url=yes }}</ref>
-  |исәп елы = 2010
-  |халык тыгызлыгы =
-  |агломерация =
-  |милли состав = татарлар
-  |дини состав = сөнни мөселманнар
-  |этнохороним =
- |сәгать кушагы = +3
- |DST =
- |телефон коды = 85594
- |почта индексы = 423229
- |почта индекслары =
- |автомобил коды =
- |Commons-та төркем =
- |сайт =
- |сайт теле              =
- |сайт теле 2            =
- |сайт теле 3            =
- |сайт теле 4            =
- |сайт теле 5            =
- |add1n                   =
- |add1                    =
- |add2n                   =
- |add2                    =
- |add3n                   =
- |add3                    =
-}}
+== Таралуы ==
-'''Карабаш''', шәһәр тибындагы бистә (1957 елдан), [[Бөгелмә]] районында, район үзәгеннән 27 км төньяк-көнбатыштарак, Зәй елгасының [[Дала Зәе]]нә койган урынында урнашкан. 1664 елдан мәгълүм. 1989 елда 4,3 мең кеше (татарлар – 80,1%, руслар – 14,1%), 2000 елда 5,1 мең кеше яши. [[Нефть]] чыгару сәнәгате (НГДУ "Иркеннефть"). 2 урта мәктәп. Мәдәният йорты. Хастаханә. Мәчет. Карабаш бистәсе янында – [[Карабаш сусаклагычы]]. Шәһәрнең аерым торучы Советская ур. «[[Котылдык]]» исеме белән билгеле.
+нан артык төре билгеле, Евразиядә, Төньяк Америка һәм Төньяк Африкада таралган.
-== Халык ==
-{| class='standard' style='text-align: center;' width=64%
-|- class='bright'
-! [[1959]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg3.php</ref> !! [[1970]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php</ref> !! [[1979]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php</ref> !! [[1989]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php</ref> !! [[2002]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg2.php</ref> !! [[2010]]<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |access-date=2013-06-23 |archive-date=2011-06-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/5zkxwkUEt?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls |dead-url=yes }}</ref>
-|- class='bright'
-|7 287
-|6 470
-|4 492
-|4 272
-|5 139
-|4 827
-|}
-Милли состав (2002): [[татарлар]] – 80,5%, [[руслар]] – 13,6%, [[чуашлар]] — 1,9%.<ref name='база'>{{Citation |title=База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года. |url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert |access-date=2013-06-23 |archive-date=2019-07-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190712135622/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert |dead-url=yes }}</ref>
+[[Татарстан]] территориясендә бер төре – гади карабаш (P. vulgaris) барлык районнарда очрый. Дымлы болыннарда, урман кырыйларында, сулык ярларында, юл буйларында үсә.
-==Чыгынаклар==
-* [http://idmedina.ru/books/regions/?3771 Мусульманские приходы в Самарской губернии во второй половине XIX – начале XX вв.]</ref>
-== Искәрмәләр ==
-{{искәрмәләр}}
+== Ботаник тасвирлама ==
-{{Татарстан шәһәр тибындагы бистәләре}}
+Сабагы туры, дүрт кырлы, 15-35 см биеклектә. Тамырчасы шуышма, озын. Яфраклары каршыдаш, озынча йомыркасыман. Чәчәкләре шәмәхә, сирәк кенә ак, ике иренле, сабак очындагы боҗралы башаксыман чәчәк төркемендә. Һәрбер чәчәк киң чәчәк яны яфрагы куентыгында урнашкан. Җимеше – күп чикләвекчек. Июнь-августта чәчәк ата. Җимешләре июль-сентябрьдә өлгерә. Орлыктан үрчи.
-{{Бөгелмә районы}}
+== Куллану ==
-[[Төркем:Татарстан шәһәр тибындагы бистәләре]]
+Үсемлекнең җир өсте өлешләрендә флавоноид, сапонин, органик кислоталар, микроэлементлар, эфир мае бар.
+Халык медицинасында ялкынсынуга каршы, тән кызышканда, бәвел кудыру чарасы буларак кулланыла.
+Баллы үсемлек.<ref><nowiki>https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/rastitelnost/karabash</nowiki> Онлайн - энциклопедия Tatarica</ref>
+== Төрләре ==
+# ''[[Prunella albanica]]'' <small>Pénzes</small> –
+# ''[[Prunella cretensis]]'' <small>Gand.</small> –
+# ''[[Prunella grandiflora]]'' <small>(L.) Scholler</small> –
+# ''[[Prunella hyssopifolia]]'' <small>L.</small> –
+# ''[[Prunella laciniata]]'' <small>(L.) L</small> –
+# ''[[Prunella orientalis]]'' <small>Bornm.</small> –
+# ''[[Prunella prunelliformis]]'' <small>(Maxim.) Makino</small> –
+# ''[[Prunella vulgaris]]'' <small>L.</small> – [[кәдімгі топырақбас]]
+# ''[[Prunella × bicolor]]'' <small>Beck</small> ''(P. grandiflora × P. laciniata)'' –
+# ''[[Prunella × codinae]]'' <small>Sennen</small> ''(P. hyssopifolia × P. laciniata)'' –
+# ''[[Prunella × gentianifolia]]'' <small>Pau</small> ''(P. hyssopifolia × P. vulgaris)'' –
+# ''[[Prunella × intermedia]]'' <small>Link</small> ''(P. laciniata × P. vulgaris)'' –
+# ''[[Prunella × surrecta]]'' <small>Dumort.</small> ''(P. grandiflora × P. vulgaris)'' –
+[[Төркем:Үсемлекләр]]
+[[Төркем:Ботаника]]
+[[Төркем:Ауразия флорасы]]
+[[Төркем:Үләннәр]]
+[[Төркем:Дару үләннәре]]
+[[Төркем:Әлифба буенча үсемлекләр]]