Төньяк Ладога буе

Төньяк Ладога буе, яки Ладога Карелиясе (фин. Laatokan Karjala (Лаатокан Карьяла)) — табигый-тарихи төбәк, хәзерге вакытта Ладога күленең төньяк яры, Ленинград өлкәсе һәм Карелия республикасының көнбатыштагы административ чиге, төньяктагы Россия-Финляндия чиге һәм 1939 елның көнчыгышындагы иске совет-фин чигенең шартлы сызыгы белән чикләнгән.

Регион үзенчәлекле, чиктәш территорияләрдән аермалы ландшафтларга ия (аерым алганда, Ладога күленең шхер районын үз эченә ала) һәм уникаль тарихи язмышка ия. Үзенең көньяк-көнбатыш күршесе - Карелия муентыгыннан аермалы буларак, Төньяк Ладога буе, нигездә, Карелиянең борынгы топонимикасын саклый, гәрчә ул финнизация һәм славянлашуга дучар булса да.

Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Төньяк Ладога буе Карел муентыгы белән берлектә корел кабиләсенең борынгы территориясе буларак танылган. Нәкъ менә шуннан, үзенең төп территориясеннән борынгы корелалар төньяк юнәлештә Лапландиягә һәм хәзерге Карелиягә күченгән. Биредә шулай ук урта гасырдагы борынгы карелалар саклау корылмаларының иң борынгы комплексы урнашкан, аның иң танылган корылмалары Коркеки (Линнаямяки тавы) һәм Сортавал (Паасо шәһәре) торак пунктлары тирәсендә урнашкан.

1323 елгы Ореховецк килешүе буенча Бөек Новгород белән Швед Корольлеге арасында Корель җире территориясе бүленгәннән соң, төньяк Приладье Новгородка китә. Төбәк территориясендә Корел җире (XV гасыр азагыннан — Корел өязе) Водь пятинасы (Кирьяж, Сердоболь, Иломан, Соломенский) урнашкан.

XVII гасырдан Төньяк Приладожье Швед Корольлегенә күчә һәм йөз елга Кексгольмның бер өлешенә әверелә. Бу вакыт эчендә православ карел халкы тулысынча диярлек төбәктән китә, ә аның урынына финн-лютераннар килә. Регион үзенең этник һәм дини үзенчәлеген югалта.

Төньяк сугыш тәмамланганнан соң, Приладожье, башка Швед биләмәләре белән бергә, янә Россиягә күчә, анда башта турыдан-туры Россия империясе составында, ә 1811 елдан башлап-Финляндия империясенең бөек кенәзлеге составында Выборг губернасының бер өлешенә әверелә. 1917 елда Финляндия бәйсезлек ала, һәм Төньяк Ладога буе Совет Россиясе өчен чит ил территориясенә әверелә. Бу үзгәрешләр төбәк халкының этник һәм дини составына йогынты ясамый.

Кышкы сугыш вакытында СССРга киткән Төньяк Ладогабуеның фин халкы Финляндиягә эвакуацияләнә. 1942 елда, 1944-1944 елларда совет-фин сугышы вакытында әлеге территорияләрне оккупацияләгәннән соң, фин халкы вакытлыча кайта, ә 1944 елда, совет гаскәрләре территориясен азат иткәннән соң, Финляндиягә китә. Шул вакыттан башлап төбәк халкын РСФСР районнарыннан һәм башка Союз Республикаларыннан күчеп килүчеләр тәшкил итә.

Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ahola V, Kuhlman I. ja Luotio J. (toim.): Tietojätti 2000, s. 443. Viides painos. Helsinki: Gummerus, 1999. ISBN 951-20-5809-X.

Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]