Фәрит Яруллин исемле битнең чыганагын карау

{{фш|Яруллин}}
{{Музыкант
 | Исем                = Фәрит Яруллин
 | Имза                = 
 | Фото                = Yarullin.gif
 | Рәсем асты язуы     = 
 | Фон                 = non_performing_personnel
 | Тугандагы исеме     = 
 | Тулы исеме          = Фәрит Заһидулла улы Яруллин
 | Туу көне          = 18.03.1914
 |Туу урыны           = {{Русия империясе байрагы}}, [[Казан губернасы]], {{Туу урыны|Лаеш өязе|Лаеш районында}}, [[Хәерби]] авылы
 |Үлү көне            = 17.10.1943
 |Үлү урыны           = [[Беларус]], [[Витебск өлкәсе]]
 |Еллар               = 1930—1943
 |Дәүләт              = {{ССРБ байрагы}}
 |Һөнәрләр            = композитор
 |Моң                 = 
 |Кораллар            = 
 |Жанрлар             = балет, роман, җыр, инструменталь әсәрләр
 |Псевдонимнар        = 
 |Коллективлар        = 
 |Хезмәттәшлек        = 
 |Лейбллар            = 
 |Бүләкләр            = {{Тукай бүләге}}
 |Сайт                = 
}}
'''Фәрит Заһидулла улы Яруллин''' (''Yarullin Färit Zahidulla ulı''; [[1914 ел]]ның [[18 март]]ы  — [[1943 ел]]ның [[17 октябрь|17 октябре]]) — иң мәшһүр [[Татарлар|татар]] композиторларының берсе, беренче татар балеты [[Шүрәле (балет)|«Шүрәле»нең]] көен иҗат итүче, [[ТАССР]]ның [[Татарстан Республикасының Габдулла Тукай исемендәге дәүләт премиясе|Габдулла Тукай исемендәге дәүләт бүләге]] лауреаты ([[1958]]). Камера-инструменталь әсәрләр, [[романс]]лар, [[җыр]]лар язган, шулай ук халык җырларын эшкәртүче дә булган.{{Татар энциклопедиясе}}

== Тормыш юлы ==
Фәрит Яруллин [[1914 ел]]ның [[18 март]]ында [[Лаеш өязе]] [[Хәерби]] авылында (''вариант'':  [[Казан]]ның [[Суконный бистәсе]]ндә) дөньяга килә. Аның әтисе [[Заһидулла Яруллин]] — халык музыканты, үзе дә байтак кына җыр һәм инструменталь пьесалар, мәшһүр «[[Тукай (марш)|Тукай маршы]]» авторы.

Башлангыч музыкаль белемне Фәрит Яруллин әтисеннән ала. Аннары, [[1930 ел]]да ул [[Казан]] сәнгать техникумына укырга керә. Башта [[виолончель]] буенча, тора-бара, махсус [[фортепьяно]] сыйныфында белем ала башлый. Техникумда уку елларында ук ул [[Татарстан]]ның музыкаль мәдәниятына нигез салучыларның берсенә әверелә. Үзешчән хор түгәрәкләрен оештырып, аларга җитәкчелек итә, яңа ачылган яшьләр театрында, сүзсез кинофильмнарда музыка башкара.

[[1933 ел]]да Фәрит Яруллин [[Мәскәү консерваториясе]]нең татар опера студиясенә укырга керә. Биредә ул композиция буенча мәшһүр [[профессор]] [[Генрих Литинский]]да белем ала. Мәскәүдә уку елларында ([[1934]] — [[1939]]) ул җырлар, романслар, инструменталь миниатюралар яза башлый. Зур күләмле әсәрләрдән: виолончель һәм форпепьяно өчен соната, кыллы квартет һәм симфония иҗат итә. Әнә шулай яшь композитор үзен төрле жанрларда сынап карый. [[1937]] — [[1938]] елларда аның күңеленә [[Габдулла Тукай]]ның «[[Шүрәле]]» әкият-поэмасын көйгә салу теләге туа. Ниһаять, [[1941]] елның җәендә автор «Шүрәле» балетының каралама нөсхәсен балетмейстр Л.В. Якобсонга тапшыра һәм балетны сәхнәләштерү эшләре башланып китә. Әмма балет сәхнәгә күтәрелә алмыйча кала – [[Бөек Ватан сугышы]] башлана.

Фәрит Яруллинны да, армиягә алып, сугыш кырына җибәрәләр. 1941 елда ул [[Ульяновски]]дагы җәяүле гаскәриләр училищесын тәмамлый, лейтенант дәрәҗәсен ала<ref name="kzn">[http://www.kznportal.ru/o_gorode/nazvaniya_ulits/ya/id5358/ Портал города Казань] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140201214026/http://www.kznportal.ru/o_gorode/nazvaniya_ulits/ya/id5358/ |date=2014-02-01 }} {{Ref-ru}}</ref>. [[1942 ел]]да ул очраклы рәвештә дусты-остазы Генрих Литинский белән очраша. Танылган [[профессор]] Фәрит Яруллинны Мәскәү консерваториясенең хәрби-дирижерлык факультетына күчерү хакында югары командованиегә үтенеч хаты яза. Әмма ләкин, рөхсәт хаты килеп җиткәндә, татар композиторын янәдән фронтка озаткан булалар.

[[1943 ел]]ның 17 октябрендә [[Беларус]]ның [[Витебск өлкәсе]] Дубровина районында барган бәрелешләрдә Фәрит Яруллин һәлак була<ref name="kzn" />. Озак вакыт ул хәбәрсез югалучылар исемлегендә йөри, кабере 40 елдан соң гына табыла. Ул Новая Тухиня исемле авылда җирләнә<ref name="kzn" />.

== Гаиләсе ==
* Әтисе — [[Заһидулла Яруллин]].
* Әнисе — Нәгыймә Ярмиева (Яруллина).
* Хатыны — [[Галина Сачек (Яруллина)|Галина Сачек]] (1915-?).
* Кызы — Наилә Яруллина (1942).<ref>А. Алмазова. Фәрит Яруллин һәм аның даирәсе. [[Казан утлары]], 2015, №3, 10-139 бб.</ref>

== Иҗат ==
Фәрит Яруллин — татарның беренче милли балетын тудырган шәхес. Аның «Шүрәле» балеты [[1945 ел]]дан алып [[Казан]]да, [[Мәскәү]]дә генә түгел, ә [[СССР|Советлар Союзын]] тәшкил иткән республика башкалалары театрларында да, [[Болгария]], [[Румыния]], [[Алмания]] кебек илләрнең мәртәбәле сәхнәләрендә дә уйналды һәм уйнала килә. Балетны Татарстан тамашачылары да, чит ил кунаклары да яратып карыйлар. 
=== Әсәрләре ===
* [[Шүрәле (балет)|«Шүрәле» балеты]] ([[1939]] — [[1941]])
* симфониянең 1 өлеше ([[1939]] — [[1940]]?)

Камера-инструмент ансамбльләре:
* [[эскрипкә]] һәм фортепиано өчен 3 пьеса
* виолончель белән фортепиано өчен соната
* кыллы квартет
* Фортепиано һәм тавыш өчен романслар һәм җырлар:
** ''Җырлама син, иркәм'' ([[Александр Пушкин|А.Пушкинның]] "Не пой, красавица, при мне" [[Әхмәт Ерикәй|Ә.Ерикәй]] тәрҗ.);
** ''Нигә, нигә'' ([[Һади Такташ]] сүз.);
** ''Чегәннәр'' ([[Александр Пушкин|А.Пушкинның]] "Цыганы" [[Әхмәт Ерикәй|Ә.Ерикәй]] тәрҗ.); 
** ''Голова'' ([[Әхмәт Ерикәй]] сүз.);
** ''Йөрәк җыры'' ([[Әхмәт Ерикәй]] сүз.);
** ''Соңгы көрәшкә'' ([[Муса Җәлил]] сүз.) һ.б.
* [[Татар халык җырлары]]ның эшкәртмәләре:
**''Хафизәләм, иркәм''
** ''Фазлуш''
** ''Зөбәрҗәт''
** ''Кара урман''
** ''Ашказар''
** ''Сибай'' һ.б.

== Бүләкләр ==
* 1958 елда, үлгәннән соң, ТАССРның [[Габдулла Тукай исемендәге дәүләт премиясе]] бирү турында карар чыгарылды.
[[Файл:Кече Сон музее.jpg|160px|thumb|right|[[Кече Сон]]да [[Фәрит Яруллин музее (Кече Сон)|Фәрит Яруллин музее]]]]

== Хәтер ==
* [[Казанның Киров районы]]ндагы бер [[Фәрит Яруллин урамы (Казан)|урамы]] Фәрит Яруллин исемен йөртә<ref name="kzn" />.
* Яруллиннарның туган авылы булган [[Кече Сон]]да [[Фәрит Яруллин музее (Кече Сон)|Фәрит Яруллин музее]] эшли.
* [[Әлмәт музыка көллияте]]нә Фәрит Яруллин исеме бирелгән.
* Фәрит Яруллин турында язучы [[Рашат Низамиев]] «Ут һәм җыр» дип исемләнгән роман-хроника иҗат итте.
* https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/iskusstvo/muzyka/personalii/yarullin-farid

== Искәрмәләр ==
{{reflist}}
== Шулай ук карагыз ==
* [[Заһидулла Яруллин]]
* [[Мирсәет Яруллин]]

== Сылтамалар ==
{{Тышкы сылтамалар}}{{Портал|Шәхесләр|Музыка}}

{{Тукай премиясе лауреатлары 1950-1960}}

{{DEFAULTSORT:Яруллин, Фәрит}}
[[Төркем:Татар композиторлары]]
[[Төркем:Балет композиторлары]]
[[Төркем:XX гасыр композиторлары]]
[[Төркем:Бөек Ватан сугышында катнашучылар]]
[[Төркем:ТАССР композиторлары]]
[[Төркем:ССРБ композиторлары]]
[[Төркем:Сугышта һәлак булганнар]]
[[Төркем:Үтерелгән музыкантлар]]
[[Төркем:Казан музыка көллиятен тәмамлаучылар]]
[[Төркем:Мәскәү консерваториясен тәмамлаучылар]]
[[Төркем:Заһидулла Яруллин]]
[[Төркем:Фәрит Яруллин]]