Карелия хезмәт коммунасы

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Карелия хезмәт коммунасы latin yazuında])
Карелия хезмәт коммунасы
Нигезләнү датасы 8 июнь 1920[1][2]
Дәүләт  РСФСР[d]
 СССР
Башкала Петрозаводск
Административ-территориаль берәмлек РСФСР
Алыштырган Олонец гөбернәсе
Гамәлдән чыгу датасы 25 июль 1923[3][4]
Подробная карта

Карелия хезмәт коммунасы (рус. Карельская трудовая коммуна, КТК, фин. Karjalan työkommuunni) — 1920 елның 8 июненнән 1923 елның 25 июленә кадәр РСФСР составындагы автоном өлкә берләшмәсе.[5] Административ үзәге Петрозаводск шәһәре.

Бу хәзерге Карелия Республикасы территориясендә беренче совет милли-дәүләт оешмасы.[6]

Коммунаның байрагы була, флаг кабул ителми.[7].

Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бөтенроссия Үзәк башкарма комитеты декреты нигезендә 1920 елның 8 июнендә Карел Революцион комитеты, КТК дәүләт хакимиятенең вакытлы югары органы буларак оештырыла. Комитет составына Э.А. Гюллинг (рәис), В. М. Куджиев һәм Я. Т. Мяки керә.

1-3 июльдә Петрозаводскида Карелия хезмәт ияләренең беренче Бөтенроссия съезды узды. Съезд эшендә Карелиянең Олонец һәм Архангельск губерналарының 24 волостеннан 142 делегат катнаша. Съезд РСФСР составында КТК оешуын хуплый. Съезд өстәмә рәвештә Карелия Революцион комитеты составына карел — Никитин И. А. (Олонец өязеннән), Гурьев В. Т. (Повенецкий өязеннән), Поттоев Ф. Е. вәкилләрен сайлый. Соңрак Ревком составына Данилов И. А. һәм Богданов Г. Х. керә. Бер үк вакытта шунда ук Олонец губернасының барлык комсомол оешмаларын берләштергән РКСМ Беренче Губерна съезды да уза.

1920 елның 3 августында РСФСР Халык Комиссарлары Советы утырышында В.И. Ленин рәислегендә Карел хезмәт коммунасының территориаль төзелеше һәм чикләре мәсьәләсе карала.

1920 елның 4 августында Бөтенроссия Үзәк Башкарма комитеты һәм РСФСР Халык Комиссарлары Советы декреты белән Карел хезмәт Коммунасы составына керә дип түбәндәге җирләр билгеләнә:

Олонец губернасыннан:

  • Княжегубская волосте Олонец шәһәре, Туломозерская, Ведлозерская, Видлицкая, Коткозерская, Рыпушкальская, Неккульская(шул исәптән Важинской волосте Кашканское авыл җәмгыяте);
  • Петрозаводск өязенең Тивдия волосте Петрозаводск, Спас-Преображенская, Кончезерская, Сямозерская, Шуйская, Ялгуб, Святозерская, Сун, Кондопожская;
  • Повенецк өязе Ругозерская волосте Богоявленская, Мәндүсельская, Поросозерская, Ребольская, шул исәптән Кяппесельгское җәмгыяте һәм Шуньг волосте Уницасы авылы);

Архангельск губернасыннан — Сорокск волосте (Кемь өязе) Кемь, Кандалакша, Керет, Оланга, Кестеньгск, Вычитайболь, Тихтозерская, Вокнаволоцкая, Ухта, Погос, Подужемская, Кондок, Юшкозер, Тунгуд, Маслозерская, Шуерецкая, Летнеконецкая.[8]

КТКНЫҢ гомуми мәйданы — 115186 км2, халык саны 147,3 мең кеше (60 % — кареллар, 37 % - руслар).

Шул ук вакытта Олонец өязенең Важин волосте; Петрозаводск өязенең Типица, Сенногуб, Кузаранд, Ладвинская, Остречинский, Великогуб, Киж, Шелтозер һәм Толвуй волосте; Петрозаводск өязенең Шуньг, Рим, Даниловск, Петровский-ям волосте, шулай ук Повенецкий өязенең Пудожский, Вытегор һәм Лодейнополь волосте өязләр тулысынча керми кала.

Асылда, Олонецк губерниясе урынында ике губерна барлыкка килә: Олонец һәм КТК. Партия үзәге турындагы мәсьәлә буенча фикер алышканда партия оешмаларын берләштерергә түгел, ә булган бердәм структураны саклап калырга дигән карар кабул ителә.

1920 елның 15 сентябрендә РКП(б) үк оештыру бюросы карары нигезендә вакытлы Карел-Олонец Берләшкән губерна комитеты оештырыла, ә Олонец губком үз эшчәнлеген туктата. Карелия-Олонец партия оешмасы составына җиде өяз партия оешмасы керә: Вытегорская, Кемская, Лодейнопольская, Олонецкая, Петрозаводская, Повенецкая һәм Пудожская.[9]

1920 елның 16-17 сентябрендә Олонец губернасы һөнәр берлекләре секретарьлары киңәшмәсендә профсоюз органнарын бүлү максатка ярашлы түгел дип табыла. Олонец губпрофсоветы Карелия-Олонец өлкә Профсоюзлар советы дип үзгәртелә.[10]

Октябрь аенда «Karjalan kommuuni» («Карельская коммуна») фин телендә газета басыла башлый.

1920 елның 14 октябрендә Совет Россиясе һәм Финляндия үзара килешү төзи. Совет Россиясе регионга җирле үзидарә һәм халыкка амнистия хокукын гарантияли торган Дерпт (Тарту) шартнамәсенә икенче кушымта имзаланып ризалашканнан соң, ак финнар Карелиянең ике чик буе районыннан (Реболлар һәм Поросозер) чигенгән. Гражданнар сугышы өзелгәннән соң, Совет хөкүмәте дәүләт чиген торгызу өчен чаралар күрә. КТК составына Реболь һәм Поросозер волостьләре күчә.

1921 елның 11-19 февралендә 1 нче Бөтенкарель Советлар съезды Карелия хезмәт Коммунасы дәүләт хакимиятенең беренче конституциячел югары органы була. Съезд эшендә 144 делегат катнаша. Съездда Карелия хезмәт Коммунасы дәүләт хакимиятенең югары органы — Карелия өлкә башкарма комитеты (Карелия башкарма комитеты) турында Нигезләмә кабул ителә. Съезд 25 кешедән торган Каробли Башкарма комитетының беренче составын сайлый, аның рәисе итеп Эдвард Гюллинг сайлана.

1921 елның 26 апрелендә Карелия хезмәт Коммунасының (КарЭКОСО) халык хуҗалыгы белән турыдан-туры җитәкчелек итү өчен Икътисад советы оештырыла (рәисе Александр Васильевич Шотман).

1921 елда Финляндиядән Карел хезмәт коммунасына Раяселька авылы кушыла[11].

1921 елның көзендә халык ачлыктан интеккән Коммуна өлкәләрендә Совет хакимиятенең җирле вәкилләренә каршы восстание башлана.

1922 елның 18 сентябрендә Бөтенроссия Үзәк башкарма комитеты декреты чыга, аның буенча Олонец губернасы бетерелә, ә Пудожский һәм Повенецкий өязләре Карелия хезмәт Коммунасы составына керә.

Бөтенроссия Үзәк башкарма комитеты һәм СНК 1923 елның 25 июлендәге 51 номерлы карары белән Карел хезмәт Коммунасы автономияле Карелия Совет Социалистик Республикасы итеп үзгәртелә.

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ http://bre.mkrf.ru/text/5578862
  2. ↑ http://bre.mkrf.ru/domestic_history/text/2046578
  3. ↑ https://bre.mkrf.ru/text/5578862
  4. ↑ https://bre.mkrf.ru/domestic_history/text/2046578
  5. ↑ Карельская трудовая коммуна — статья из Большой советской энциклопедии.
  6. ↑ Официальный интернет-портал Республики Карелия. gov.karelia.ru. әлеге чыганактан 2019-08-22 архивланды. 2019-08-22 тикшерелгән.
  7. ↑ Герб Карелии. www.heraldicum.ru. 2019-08-22 тикшерелгән.
  8. ↑ Карельский государственный архив новейшей истории. әлеге чыганактан 2012-06-16 архивланды. 2012-11-12 тикшерелгән.
  9. ↑ Олонецкая губерния и Карельская трудовая коммуна. Партийные комитеты.. әлеге чыганактан 2012-04-19 архивланды. 2011-07-19 тикшерелгән.
  10. ↑ Карельский государственный архив новейшей истории. Путеводитель. 2003. әлеге чыганактан 2012-04-19 архивланды. 2019-08-22 тикшерелгән.
  11. ↑ Постановление Карельского ревкома от 25.01.1921 г.

Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Отчёт Областных учреждений Карельской Трудовой Коммуны СНК и СТО на 1 октября 1921 года. — Петрозаводск, 1922 (электронная копия книги)
  • Гардин Е. С. Советская Карелия в годы восстановительного периода (1921—1925). — Петрозаводск: Госиздат Карело-Финской ССР, 1955. — 140 с.
  • Куджиев В. М. Карельская Трудовая Коммуна: Воспоминания члена ревкома. — Петрозаводск: Карелия, 1970. — 110 с.: ил.
  • Карелия в период восстановления народного хозяйства, 1921—1925. — Петрозаводск, 1979. — 326 с.
  • Афанасьева А. И. Великий Октябрь и становление советской культуры в Карелии. 1918—1927. — Петрозаводск, 1983. — 240 с.
  • Максимов В. А. Советская Карелия, 1917—1987: Цифры и факты. — Петрозаводск, 1987. — 271 с.
  • Машезерский В. И. Победа Великого Октября и образование советской автономии Карелии. — Петрозаводск: Карелия, 1978. — 138, [2] с.: ил.
  • История Карелии с древнейших времён до наших дней / Науч. ред. Н. А. Кораблёв, В. Г. Макуров, Ю. А. Савватеев, М. И. Шумилов — Петрозаводск: Периодика, 2001. — 944 с.: ил. ISBN 5-88170-049-X
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Карелия_хезмәт_коммунасы&oldid=4103528