Кара тишек: юрамалар арасында аерма
Яңа бит: «'''Кара тишек''' — гадәттән тыш тартым белән киңлек-вакыт өлкәсе, шуңа күрә аны хәтта [[яктылык тиз...» |
Luckas-bot (бәхәс | кертем) к r2.7.1) (робот кушты: af, an, ar, ast, az, bar, bat-smg, be, be-x-old, bg, bn, bo, br, bs, ca, ckb, cs, cy, da, de, el, en, eo, es, et, eu, fa, fi, fr, fy, ga, gd, gl, gu, gv, he, hi, hif, hr, hsb, ht, hu, hy, id, io, is, it, ja, jv, ka, kn |
||
| Юл номеры - 12: | Юл номеры - 12: | ||
[[Төркем:Астрономик җисемнәре]] |
[[Төркем:Астрономик җисемнәре]] |
||
[[af:Swartkolk]] |
|||
[[an:Forato negro]] |
|||
[[ar:ثقب أسود]] |
|||
[[ast:Furacu prietu]] |
|||
[[az:Qara dəlik]] |
|||
[[bar:Schwoaz Loch]] |
|||
[[bat-smg:Jouduojė skīlie]] |
|||
[[be:Чорная дзірка]] |
|||
[[be-x-old:Чорная дзірка]] |
|||
[[bg:Черна дупка]] |
|||
[[bn:কৃষ্ণ বিবর]] |
|||
[[bo:ནག་ཁུང་།]] |
|||
[[br:Toull du]] |
|||
[[bs:Crna rupa]] |
|||
[[ca:Forat negre]] |
|||
[[ckb:چاڵی ڕەش]] |
|||
[[cs:Černá díra]] |
|||
[[cy:Twll du]] |
|||
[[da:Sort hul]] |
|||
[[de:Schwarzes Loch]] |
|||
[[el:Μαύρη τρύπα]] |
|||
[[en:Black hole]] |
|||
[[eo:Nigra truo]] |
|||
[[es:Agujero negro]] |
|||
[[et:Must auk]] |
|||
[[eu:Zulo beltz]] |
|||
[[fa:سیاهچاله]] |
|||
[[fi:Musta aukko]] |
|||
[[fr:Trou noir]] |
|||
[[fy:Swart gat]] |
|||
[[ga:Dúpholl]] |
|||
[[gd:Toll Dubh]] |
|||
[[gl:Burato negro]] |
|||
[[gu:કૃષ્ણ વિવર]] |
|||
[[gv:Towl doo]] |
|||
[[he:חור שחור]] |
|||
[[hi:ब्लैक होल (काला छिद्र)]] |
|||
[[hif:Karia kund]] |
|||
[[hr:Crna rupa]] |
|||
[[hsb:Čorna dźěra]] |
|||
[[ht:Twou nwa]] |
|||
[[hu:Fekete lyuk]] |
|||
[[hy:Սև խոռոչ]] |
|||
[[id:Lubang hitam]] |
|||
[[io:Nigra truo]] |
|||
[[is:Svarthol]] |
|||
[[it:Buco nero]] |
|||
[[ja:ブラックホール]] |
|||
[[jv:Bolongan ireng]] |
|||
[[ka:შავი ხვრელი]] |
|||
[[kn:ಕಪ್ಪು ಕುಳಿ]] |
|||
[[ko:블랙홀]] |
|||
[[krc:Къара тешик]] |
|||
[[ku:Çala Reş]] |
|||
[[la:Gurges ater]] |
|||
[[lmo:Büüs negru]] |
|||
[[lt:Juodoji skylė]] |
|||
[[lv:Melnais caurums]] |
|||
[[mk:Црна дупка]] |
|||
[[ml:തമോദ്വാരം]] |
|||
[[mn:Хар нүх]] |
|||
[[mr:कृष्णविवर]] |
|||
[[ms:Lohong hitam]] |
|||
[[mt:Toqba sewda]] |
|||
[[ne:ब्ल्याक होल]] |
|||
[[new:ब्ल्याक होल]] |
|||
[[nl:Zwart gat]] |
|||
[[nn:Svart hòl]] |
|||
[[no:Sort hull]] |
|||
[[nov:Nigri true]] |
|||
[[oc:Trauc negre]] |
|||
[[pl:Czarna dziura]] |
|||
[[pnb:کالا سوراخ]] |
|||
[[pt:Buraco negro]] |
|||
[[ro:Gaură neagră]] |
|||
[[ru:Чёрная дыра]] |
[[ru:Чёрная дыра]] |
||
[[rue:Чорна дїра]] |
|||
[[sah:Хара дьөлөҕөс]] |
|||
[[scn:Purtùsu nìuru]] |
|||
[[sco:Black hole]] |
|||
[[sh:Crna rupa]] |
|||
[[si:කළු කුහර]] |
|||
[[simple:Black hole]] |
|||
[[sk:Čierna diera]] |
|||
[[sl:Črna luknja]] |
|||
[[sq:Vrima e zezë]] |
|||
[[sr:Црна рупа]] |
|||
[[su:Liang hideung]] |
|||
[[sv:Svart hål]] |
|||
[[sw:Shimo jeusi]] |
|||
[[ta:கருங்குழி]] |
|||
[[te:కాలబిలము]] |
|||
[[th:หลุมดำ]] |
|||
[[tk:Gara girdap]] |
|||
[[tl:Itim na butas]] |
|||
[[tr:Kara delik]] |
|||
[[uk:Чорна діра]] |
|||
[[ur:ثقب اسود]] |
|||
[[uz:Qora tuynuk]] |
|||
[[vec:Buxo nero]] |
|||
[[vi:Lỗ đen]] |
|||
[[war:Itom nga buho]] |
|||
[[yi:שווארצע לאך]] |
|||
[[zh:黑洞]] |
|||
[[zh-min-nan:O͘-khang]] |
|||
[[zh-yue:黑洞]] |
|||
25 мар 2011, 20:00 юрамасы
Кара тишек — гадәттән тыш тартым белән киңлек-вакыт өлкәсе, шуңа күрә аны хәтта яктылык тизлеге белән йөрүче объектлары да ташлап китмиләр (яктылык квантлары да).
Бу өлкәнең чиге вакыйгалар офыгы дип атала, ә аның хас зурлыгы — тартым радиусы. Иң гади очракта, сферик симметрияле кара тишекта ул Шварцшильд радиусына тигез:
- ,
биредә c — яктылык тизлеге, M — җисемнең массасы, G — тартым даими зурлыгы.
Мондый киңлек-вакыт өлкәләре барлыгының теоретик ихтималлыгы Эйнштейн тигезләмәләренең төгәл чишелешләреннән килеп чыга. Алардан беренчесене 1915 елда Карл Шварцшильд чыгарды. Атаманың авторы төгәл билгеле түгел[1], әмма аны Джон Арчибальд Уилер таратты һәм беренче мәртәбә халык алдында 1967 елның 29 декабрьда «Безнең Галәм: мәгълүм һәм мәгълүм булмаган нәрсәләр (Our Universe: the Known and Unknown)» лекциясендә кулланды[2]. Элегрәк мондый астрофизик объектларны «коллапсланган йолдызлар» яки «коллапсарлар» (ингл. collapsed stars сүзеннән), һәм ушандак «каткан йолдызлар» (ингл. frozen stars)[3] дип атаганнар.
Искәрмәләр
- ↑ Michael Quinion. Black Hole. World Wide Words. 2009-11-26 тикшерелгән.
- ↑ Лекциянең тексты «Phi Beta Kappa» студент җәмгыяте The American Scholar (Vol. 37, No. 2, Spring 1968) журналында һәм «Sigma Xi» җәмгыяте American Scientist (1968, Vol. 56, No. 1, Pp. 1—20) журналында басылган. Бу эштәге бит чираттагы китапта күчереп бастырдылар: V.P. Frolov and I.D. Novikov, Black Hole Physics: Basic Concepts and New Developments, (Kluwer, Dordrecht, 1998), p. 5.
- ↑ Чёрные дыры во вселенной