Кара тишек: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

Кертелгән

25 мар 2011, 21:22 юрамасы

Кара тишек — гадәттән тыш зур тартымлы киңлек-вакыт өлкәсе, аны хәтта яктылык тизлеге белән хәрәкәт итүче объектлар да ташлап китә алмыйлар (шулай ук яктылык квантлары да).

Бу өлкәнең чиге вакыйгалар офыгы дип атала, ә аның хас зурлыгы — тартым радиусы. Иң гади очракта, сферик симметрияле кара тишектә ул Шварцшильд радиусына тигез:

r_{s}={2\,GM \over c^{2}}

,

биредә c — яктылык тизлеге, M — җисемнең массасы, G — тартым даими зурлыгы.

Мондый киңлек-вакыт өлкәләре барлыгының теоретик ихтималлыгы Эйнштейн тигезләмәләренең төгәл чишелешләреннән килеп чыга. Аларның беренчесен 1915 елда Карл Шварцшильд чыгара. Атаманың авторы төгәл билгеле түгел^[1], әмма аны Джон Арчибальд Уилер тарата һәм беренче мәртәбә халык алдында 1967 елның 29 декабрендә «Безнең Галәм: мәгълүм һәм мәгълүм булмаган нәрсәләр (Our Universe: the Known and Unknown)» лекциясендә куллана^[2]. Элегрәк мондый астрофизик объектларны «коллапсланган йолдызлар» яки «коллапсарлар» (ингл. collapsed stars сүзеннән), һәм ушандак «каткан йолдызлар» (ингл. frozen stars)^[3] дип атаганнар.

Искәрмәләр

↑ Michael Quinion. Black Hole. World Wide Words. 2009-11-26 тикшерелгән.
↑ Лекциянең тексты «Phi Beta Kappa» студент җәмгыяте The American Scholar (Vol. 37, No. 2, Spring 1968) журналында һәм «Sigma Xi» җәмгыяте American Scientist (1968, Vol. 56, No. 1, Pp. 1—20) журналында басыла. Бу хезмәттәге битне әлеге китапта күчереп бастыралар: V.P. Frolov and I.D. Novikov, Black Hole Physics: Basic Concepts and New Developments, (Kluwer, Dordrecht, 1998), p. 5.
↑ Чёрные дыры во вселенной

[1] Michael Quinion. Black Hole. World Wide Words. 2009-11-26 тикшерелгән.

[2] Лекциянең тексты «Phi Beta Kappa» студент җәмгыяте The American Scholar (Vol. 37, No. 2, Spring 1968) журналында һәм «Sigma Xi» җәмгыяте American Scientist (1968, Vol. 56, No. 1, Pp. 1—20) журналында басыла. Бу хезмәттәге битне әлеге китапта күчереп бастыралар: V.P. Frolov and I.D. Novikov, Black Hole Physics: Basic Concepts and New Developments, (Kluwer, Dordrecht, 1998), p. 5.

[3] Чёрные дыры во вселенной

[1]

[2]

[3]

@@ Юл номеры - 1: / Юл номеры - 1: @@
-'''Кара тишек''' — гадәттән тыш [[тартым]] белән киңлек-вакыт өлкәсе, шуңа күрә аны хәтта [[яктылык тизлеге]] белән йөрүче объектлары да ташлап китмиләр ([[яктылык]] квантлары да).
+'''Кара тишек''' — гадәттән тыш зур [[тартым]]лы киңлек-вакыт өлкәсе, аны хәтта [[яктылык тизлеге]] белән хәрәкәт итүче объектлар да ташлап китә алмыйлар (шулай ук [[яктылык]] квантлары да).
-Бу өлкәнең чиге [[вакыйгалар офыгы]] дип атала, ә аның хас зурлыгы — [[тартым радиусы]]. Иң гади очракта, сферик симметрияле кара тишекта ул [[Шварцшильд радиусы]]на тигез:
+Бу өлкәнең чиге [[вакыйгалар офыгы]] дип атала, ә аның хас зурлыгы — [[тартым радиусы]]. Иң гади очракта, сферик симметрияле кара тишектә ул [[Шварцшильд радиусы]]на тигез:
 : <math>r_s = {2\,GM \over c^2}</math>,
 биредә ''c'' — [[яктылык тизлеге]], ''M'' — җисемнең массасы, ''G'' — [[тартым даими зурлыгы]].
-Мондый киңлек-вакыт өлкәләре барлыгының теоретик ихтималлыгы [[Эйнштейн]] тигезләмәләренең төгәл чишелешләреннән килеп чыга. Алардан беренчесене [[1915 ел]]да [[Карл Шварцшильд]] чыгарды. Атаманың авторы төгәл билгеле түгел<ref>{{cite web|title=Black Hole|work=World Wide Words|author=Michael Quinion|url=http://www.worldwidewords.org/topicalwords/tw-bla1.htm|accessdate=2009-11-26}}</ref>, әмма аны [[Джон Арчибальд Уилер]] таратты һәм беренче мәртәбә халык алдында [[1967 ел]]ның [[29 декабрь]]да «Безнең Галәм: мәгълүм һәм мәгълүм булмаган нәрсәләр (Our Universe: the Known and Unknown)» лекциясендә кулланды<ref>Лекциянең тексты «Phi Beta Kappa» студент җәмгыяте The American Scholar (Vol. 37, No. 2, Spring 1968) журналында һәм «Sigma Xi» җәмгыяте American Scientist (1968, Vol. 56, No. 1, Pp. 1—20) журналында басылган. Бу эштәге бит чираттагы китапта күчереп бастырдылар: V.P. Frolov and I.D. Novikov, Black Hole Physics: Basic Concepts and New Developments, (Kluwer, Dordrecht, 1998), p. 5.</ref>. Элегрәк мондый астрофизик объектларны «коллапсланган йолдызлар» яки «[[коллапсар]]лар» ({{lang-en|collapsed stars}} сүзеннән), һәм ушандак «каткан йолдызлар» ({{lang-en|frozen stars}})<ref>[http://www.astrogalaxy.ru/705.html Чёрные дыры во вселенной]</ref> дип атаганнар.
+Мондый киңлек-вакыт өлкәләре барлыгының теоретик ихтималлыгы [[Эйнштейн]] тигезләмәләренең төгәл чишелешләреннән килеп чыга. Аларның беренчесен [[1915 ел]]да [[Карл Шварцшильд]] чыгара. Атаманың авторы төгәл билгеле түгел<ref>{{cite web|title=Black Hole|work=World Wide Words|author=Michael Quinion|url=http://www.worldwidewords.org/topicalwords/tw-bla1.htm|accessdate=2009-11-26}}</ref>, әмма аны [[Джон Арчибальд Уилер]] тарата һәм беренче мәртәбә халык алдында [[1967 ел]]ның [[29 декабрь|29 декабрендә]] «Безнең Галәм: мәгълүм һәм мәгълүм булмаган нәрсәләр (Our Universe: the Known and Unknown)» лекциясендә куллана<ref>Лекциянең тексты «Phi Beta Kappa» студент җәмгыяте The American Scholar (Vol. 37, No. 2, Spring 1968) журналында һәм «Sigma Xi» җәмгыяте American Scientist (1968, Vol. 56, No. 1, Pp. 1—20) журналында басыла. Бу хезмәттәге битне әлеге китапта күчереп бастыралар: V.P. Frolov and I.D. Novikov, Black Hole Physics: Basic Concepts and New Developments, (Kluwer, Dordrecht, 1998), p. 5.</ref>. Элегрәк мондый астрофизик объектларны «коллапсланган йолдызлар» яки «[[коллапсар]]лар» ({{lang-en|collapsed stars}} сүзеннән), һәм ушандак «каткан йолдызлар» ({{lang-en|frozen stars}})<ref>[http://www.astrogalaxy.ru/705.html Чёрные дыры во вселенной]</ref> дип атаганнар.
 == Искәрмәләр ==