Хуҗа Хәсән исемле битнең чыганагын карау

{{ТөркиМарафон|ел=2022}}
{{ТП
|халәт         = село
|татар исеме    = Хуҗа Хәсән
|чын исем       = Хуҗа Хәсән
|ил             = Россия
|герб           = 
|байрак         = 
|герб киңлеге   = 
|байрак киңлеге = 
|lat_deg  = 55
|lat_min  = 22
|lat_sec  = 12
|lon_deg  = 47
|lon_min  = 50
|lon_sec  = 24
|CoordAddon     = type:city(17800)_region:RU
|CoordScale     = 250000
|ЯндексХарита  = 
|ил харитасы зурлыгы  =250
|төбәк харитасы зурлыгы  =250
|район харитасы зурлыгы  =250
|төбәк төре     = Республика
|төбәк          = Татарстан
|төбәк җәдвәлдә = Татарстан
|район төре      = муниципаль район
|район        = Кайбыч районы
|район җәдвәлдә= 
|җәмгыять төре=
|җәмгыять       = 
|җәмгыять таблицада        = 
|ил харитасы        = 
|төбәк харитасы    = 
|эчке бүленеш       = 
|башлык төре        = 
|башлык        = 
|нигезләү датасы = 
|беренче телгә алу  = 1619
|элеккеге исемнәр   = 
|мәйдан         = 
|биеклек төре       = 
|ТП мәркәзе биеклеге = 
|климат         = dfb — дымлы континенталь
|рәсми тел      = 
|халык саны     = 623
|исәп елы       = 2019
|халык тыгызлыгы  = 
|агломерация      = 
|милли состав     = татарлар
|дини состав      = христианнар
|этнохороним      = 
|сәгать кушагы        = +4
|DST        = 
|телефон коды   = 
|почта индексы  = 422326
|почта индекслары        = 
|автомобиль коды        = 16, 116
|Commons-та төркем        = 
|сайт        = 
|сайт теле        = 
|сайт теле2       = 
|сайт теле3        = 
|сайт теле4        = 
|сайт теле5        = 
|add1n         = 
|add1        = 
|add2n        = Русча топонимы
|add2       = Хозесаново
|add3n        = 
|add3        = 
}}
'''Хуҗа Хәсән''' — [[Татарстан Республикасы]]ның [[Кайбыч районы]]ндагы авыл. [[Хуҗа Хәсән авыл җирлеге]] үзәге.

== Географиясе ==
Олы Кайбыч авылыннан 26 км көнбатыштарак, Чуашстан белән чик буенда, Гөбенәнең кушылдыгы [[Инеш (Гөбенә кушылдыгы)|Инеш]] елгасы ярында урнашкан.

== Климат ==
{{temperatura12-y-cyrillic|-10.5|-10.6|-5.5|4.9|13.5|18.4|20.4|17.9|12.2|4.5|-4.4|-9.7|4.3}}
Климат уртача континенталь. [[Кёппен климатлар классификация|Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе]] буенча климатның коды: Dfb<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/present.htm#data World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna]</ref>. Уртача еллык һава температурасы 4.3&nbsp;°C.<ref>[http://www.retscreen.net NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International]</ref>

== Тарих ==
1619 елдан билгеле.<ref name="ТЭ">[https://tatarica.org/tat/razdely/municipalnye-obrazovaniya/municipalnye-rajony/kajbickij-rajon-1/hozesanovo Хуҗа Хәсән. Татар энциклопедиясе.]</ref>

18 гасырда авыл халкы чукындырыла. 1710 елда башта авыл ике җирдә була, икесендә дә 2-3 гаилә чукындырылган. Чукынудан качып китүчеләр бүгенге Апас районы [[Күкшем]] авылын нигезли, бер өлеше хәзерге Буа районы [[Бик-Үти]] авылына күченә.<ref name="ИТ" />

Чукындырылган татарларның бабалары арасында нугайлар да булырга охшый. Хуҗа Хәсән авылында язып алынган бер риваять буенча, ул авылны  [[Идел буе Болгары]]на [[Аксак Тимер]] һөҗүменнән соң хәзер [[Чистай районы|Чистай төбәге]] [[нугайлар]]ы ([[мишәрләр]]е) нигезләгән дип уйланыла, алар Улыби-Ульби нәселеннән була. Шул ук вакытта Казанны саклаучы нугайлар башында Улы би торуы билгеле.<ref>[http://www.kryashen.ru/rus.php?nrus=article_text&id=502 Тау ягы керәшеннәре.]</ref>

Авылның атамасы да беренче нигезләүче — Хуҗа Хәсән дигән кеше белән бәйле.<ref>[http://tuganaylar.ru/news/etnografichsekaya-mozaika/tri-brata-tri-derevni Три брата - три деревни. История происхождения деревни Хозесаново Кайбицкого района.]</ref><ref>{{cite web |url=http://www.kryashen.ru/rus.php?nrus=article_text&id=746 |title=Сетевой этнокультурный проект кряшенского народа |accessdate=2012-11-07 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6FAd3IW4F?url=http://www.kryashen.ru/rus.php?nrus=article_text |archivedate=2013-03-16 |deadlink=yes }}</ref>

== Халык саны ==
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|-
![[1989]]!! [[1997]]!! [[2010]]!! [[2011]]!! [[2017]]
|-
|| 742|| 725 || 635 || 653 || 647
|}

Авылның төп халкын [[татарлар]] — 94%, [[чуашлар]] — 5% һәм [[руслар]] — 1% тәшкил итә (2017).

== Күренекле кешеләре ==

* [[Владимир Мироваев]] — үзешчән композитор, җырчы, шагыйрь, баянчы.
* [[Вячеслав Данилов]] — тарихчы, икътисадчы.
* [[Алексей Макаров]] — Татарстан Республикасы Кайбыч районы башкарма комитеты җитәкчесе.
* [[Иван Капитонов]] (1965 елда туган) — рәссам, РФ Рәссамнар берлеге әгъзасы.

== Дин ==

Авыл халкы XVIII гасырга кадәр ислам динен тоткан, авылда [[Хуҗа Хәсән мәчете|мәчет]] эшләп торган. XVIII гасырда авыл халкы көчләп чукындырыла, мәчет хәзерге Яшел Үзән районы [[Айдар (Яшел Үзән районы)|Айдар]] авылына күчерелә.<ref name="ИТ">[https://intertat.tatar/news/tarihchy-vyacheslav-danilov-ker-shen-dig-n-mill-t-yuk-ul-tatar-dip-yazylyrga-kir-k Тарихчы [[Вячеслав Данилов]]: «Керәшен дигән милләт юк ул! Татар дип язылырга кирәк!».]</ref>

== Мәгариф ==
1926 елда авылда башлангыч мәктәп ачыла,<ref>{{cite web |url = http://edu.tatar.ru/kaybitcy/hozesanovo/sch/sch726/istori |title = МБОУ «Хозесановская средняя общеобразовательная школа Кайбицкого муниципального района РТ» |deadlink = yes }}{{Deadlink|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Citation |title=История школы |url=http://hozesanovo.edusite.ru/p5aa1.html |access-date=2022-07-14 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304121217/http://hozesanovo.edusite.ru/p5aa1.html |dead-url=yes }}</ref> 1948 елда – җидееллык, 1962 елда – тулы булмаган урта, 1989 елдан [[Хуҗа Хәсән урта мәктәбе]] дип үзгәртелә.<ref name="ТЭ" />

== Мәдәният==
[[Файл:Хәсән Хуҗа музее.jpg|200px|thumb|right|[[Тау иле керәшен татарлары музее]]]]
Авылда [[Тау иле керәшен татарлары музее]] эшли. Мәдәният йорты, китапханә, спорт мәйданчыгы, фельдшерлык пункты бар.<ref name="ТЭ" />

== Икътисады ==

Халкы күбесенчә кырчылык, терлекчелек белән шөгыльләнә.

== Моны да карагыз ==
* [[Хуҗа Хәсән мөселман зираты]]
* [[Хуҗа Хәсән кабере]]

== Искәрмәләр ==
{{Reflist}}

== Чыганаклар ==
* Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ.

{{Кайбыч районы авыл җирлекләре}}{{Кайбыч районы}}

[[Төркем:Кайбыч районы керәшен татар авыллары]]