Чечня исемле битнең чыганагын карау

{{УК}}
'''Чече́н Респу́бликасы''' (''Чечня'', шулай ук ''Чичнә''; [[чечен теле|чеч.]] Нохчийн Республика, Нохчийчоь) — Россиянең
[[Төньяк Кавказ федераль округы]]на керүче республика. Көнбатышта [[Ингушетия]] һәм [[Төньяк Осетия]] белән, көнчыгышта [[Дагстан]] белән, төньякта [[Ставрополь крае|Ставрополь төбәге]] белән һәм көньякта [[Гөрҗистан]] белән чиктәш. Диңгезгә чыгышы юк. Башкаласы — [[Грозный]].

[[1922 ел]]ның [[30 ноябрь|30 ноябрендә]] барлыкка килеп, 1936—1944 һәм 1957—1993 елларда [[Чичән-Ингуш АССР]] (һәм автоном өлкәсе) эчендә булды.

== Географик мәгълүмат ==
Чечня Зур Кавказ тауларының (Чечнядә иң биек ноктасы — Тебулосмта тавы, 4493 м) төньяк битләүләрендә һәм аңа тоташкан Чичән тигезлеге һәм Терек-Кума түбәнлегендә урнашкан. Нефть, газ, төзелеш материаллари чыганаклары бар.

Икълиме континенталь. Гыйнварның уртача температурасы Терек-Кума түбәнлегендә -3°, тауларда -12° га кадәр, июльдә 21°…25°.

Уртача еллык явым 300—1000 мм. Эре елгалар — [[Терек елгасы|Терек]], [[Сунжа]].

Туфраклар тигезлекләрдә, нигезлдә, болын, кәтәнә вә аксым кәстәнә, калкулыкларда карбонатлы кара, елга үзәнләрендә аллювиаль, тауларда тау-урман һәм тау-болын. Терек-Кума түбәнлегендә [[әрем]]-[[алабута]] үсемлекләре, Чичән тигезлегендә дала һәи урманлы дала үсемлекләре үсә.

2200 метрга кадәр булган биеклктәге тауларда киң яфраклв урманнар, аннан югарырак субальп вә альп болыннары бар. Чечнядә [[кимерүчеләр]] һәм [[сөйрәлүчеләр]] күп; кошларда кыргый [[үрдәк]], [[каз]], [[дүдәк]], Кавказ [[кыргавыл]]ы бар. Тауларда көрән аю, [[дуңгыз]], бүре, урман мәчесе, кеш яши.

== Халык ==
Җөмһүриятнең халык саны 1 200 000 кеше ([[2009]]). Халык тыгызлыгы — 85&nbsp;кеше/км² ([[2009]]), шәһәр халкы өлеше — 35,0 % ([[2009]]).

Милләтләр буенча Чичәнстан халкы:
{| class="standard"
!Халык ||[[2009 ел]]да саны, <br /> мең кеше 
|-
|[[Чеченнар]]|| 1 130,0 (95,0 %)
|-
|[[Руслар]]|| 25,5 (2,0 %)
|-
|[[Аварлар]]|| 10,0 (0,5 %)
|-
|[[Кумыклар]]|| 9,0 (0,5 %)   
|-
|[[Ногайлар]]|| 5,0
|-
|[[Ингушлар]]|| 2,5
|-
|[[Төрекләр]]|| 2,0
|-
|[[Татарлар]]|| 1,0
|-
|Башкалар|| 15,0
|-
|<small> саны меңнән артык булган халыклар күрсәтелгән </small>
|}
===Торак пунктлар ===

{|class="wikitable"
|-
| [[Грозный]] || {{ Население | Грозный | тс }}
|-
| [[Урус-Мартан]] || {{ Население | Урус-Мартан | тс }}
|-
| [[Шали]] || {{ Население | Шали | тс }}
|-
| [[Гудермес]] || {{ Население | Гудермес | тс }}
|-
| [[Аргун (шәһәр)|Аргун]] || {{ Население | Аргун (город) | тс }}
|-
| [[Курчалой]] || {{ Население | Курчалой | тс }}
|-
| [[Ачхой-Мартан]] || {{ Население | Ачхой-Мартан | тс }}
|-
| [[Цоци-Юрт]] || {{ Население | Цоци-Юрт | тс }}
|-
| [[Бачи-Юрт]] || {{ Население | Бачи-Юрт | тс }}
|-
| [[Гойты]] || {{ Население | Гойты | тс }}
|-
| [[Автуры]] || {{ Население | Автуры | тс }}
|-
| [[Катыр-Юрт]] || {{ Население | Катыр-Юрт | тс }}
|-
| [[Гелдагана]] || {{ Население | Гелдагана | тс }}
|-
| [[Гехи (сала)|Гехи]] || {{ Население | Гехи (село) | тс }}
|-
| [[Майртуп]] || {{ Население | Майртуп | тс }}
|-
| [[Самашки]] || {{ Население | Самашки | тс }}
|-
| [[Шелковская]] || {{ Население | Шелковская | тс }}
|-
| [[Аллерой (Курчалой районы)|Аллерой]] || {{ Население | Аллерой (Курчалоевский район) | тс }}
|-
| [[Алхан-Кала]] || {{ Население | Алхан-Кала | тс }}
|-
| [[Серноводская]] || {{ Население | Серноводская | тс }}
|}

== Икътисад ==
Сәнәгатьнең төп тармаклары — нефть чыгару, нефть эшкәртү, нефть химиясе, машиналар төзү, азык-төлек, агач эшкәртү, җиңел сәнәгать; төзелеш материаллары эшләп чыгарыла. Һөнәрмәндчелек үсеш алган. Авыл хуҗалыгында [[бодай]], дөге, [[көнбагыш]], шикәр чөгендере җитештерелә. Бакчачылык, йөземчелек вә яшелчәчелек белән шөгыльләнәләр. Терлекчелектә [[МЭТ]], сарык асрала.

== Мәдәният ==
* [[Вайнах (ансамбль)|Вайнах]] — Чечен Республикасының  Ә.-Х. Кадыйров ордены кавалеры дәүләт бию ансамбле.

== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}

== Сылтамалар ==
{{Тышкы сылтамалар}}

== Моны да карагыз ==
* [[Ичкерия]]
{{Кавказ}}
{{Чичәнстан}}
{{Россия республикалары}}

[[Төркем:Чечня|*]]
[[Төркем:Россия Федерациясе республикалары]]