Әлфия Айдарская исемле битнең чыганагын карау

{{Театр эшлеклесе
| исем            = Әлфия Айдарская
| чын исем   = 
| рәсем             =Ә.Г.Айдарская.jpg
| киңлеге           = 180
| рәсем язуы          = 
| туганда бирелгән исеме = Әлфия Газиз кызы Айдарская
| туу датасы    = 25.05.1925
| туу җире   = [[ССРБ]], [[РСФСР]], [[ТАССР]], {{туу җире|Казан|Казанда}}
| үлем датасы      = 
| үлем җире     = 
| һөнәр        = балерина
| гражданлыгы      = {{байраклаштыру|ССРБ}}→<br/>{{байрак|Русия}} [[РФ]]
| активлык еллары  = 1941 – 1965
| псевдоним = 
| амплуа           = 
| театр            = [[Башкорт дәүләт опера һәм балет театры]]<br/>[[Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театры]]
| рольләр             = 
| спектакльләр        = 
| бүләк һәм премияләр          = [[Файл:NarodniArtistTatarstana.jpg|20px|ТАССР атказанган артисты]] 
| сайт             = 
| imdb_id          =  
}} 
''{{Башка мәгънәләр|төр=фамилия|Айдарский}}''
'''Әлфия Айдарская''', Әлфия Газиз кызы Айдарская (''ире фамилиясе буенча'' Грекулова, ''[[1925 ел]]ның [[25 май|25 мае]], [[ССРБ]], [[РСФСР]], [[ТАССР]], [[Казан]]'') — [[балет]] биючесе, татар классик балетына нигез салучыларның берсе, [[Татарстан АССР атказанган артисты]]. Күренекле татар композиторы [[Сара Садыйкова]] иҗатын армый-талмый пропагандалаучы.
{{External media |рәсем1=[https://www.kino-teatr.ru/teatr/acter/w/sov/495569/foto/929056/#foto  Әнисе һәм улы белән төшкән фоторәсеме].}}
{{External media |рәсем1=[http://kitaphane.tatarstan.ru/sad_4.htm   Гаилә фотосурәтләре].}}
== Тәрҗемәи хәле ==
[[Файл:Ә.Г.Айдарская_1.jpg|200px|thumb|right|''Рәссам'' С. А. Ротницкий. ''Балерина Ә. Г. Айдарская портреты''. ''[[1959 ел|1959]]'']]
[[1925 ел]]ның [[25 май|25 маенда]] җырчы һәм композитор [[Сара Садыйкова]] белән актер һәм режиссер [[Газиз Айдарский]] гаиләсендә туган. Ун яшенә кадәр дәү әнисе Бибигайшә янында [[Бишбалта бистәсе|Бишбалтада]] яши. Әнисе белән кымызга барган җиреннән, [[Уфа]]дан сайланган төркем эчендә (''[[Фәйзи Гаскәров]] 300 баладан 12 баланы сайлап алып, Ленинградка юллый, уку азагына 5 бала кала''), Ленинградка балерина һөнәренә өйрәнергә китә<ref>''Мөршидә Кыямова''. [https://intertat.tatar/madaniyat/sara-sadyykovany-kyzy-lfiya-aydarskaya-sin-mo-iyase-rukh-yrchysy-nk-y-/  Син моң иясе, рух җырчысы, әнкәй!] [[Интертат]], 19.09.2017</ref>. [[Рус балеты академиясе|А. Ваганова исемендәге Ленинград дәүләт академия хореография училищесын]] тәмамлаган (''классик бию укытучылары Наталия Александр кызы Камкова, соңрак Елена Ширипина'')<ref>[http://dancerussia.ru/publication/1037.html  Альфия Айдарская: «Я попала в балет по объявлению».] dancerussia.ru{{ref-ru}}</ref>.

[[1941 ел]]да [[Бөек Ватан сугышы]] башлангач, [[Рус балеты академиясе|А. Ваганова исемендәге Ленинград дәүләт академия хореография училищесын]] эвакуациялиләр. [[Уфа]]дан килгән төркемдә укыган Әлфия Айдарскаяны (''укыган чорда'' Алла Садыкова) [[Башкорт дәүләт опера һәм балет театры|Уфадагы опера һәм балет театры]] карамагына кайтаралар һәм ул әлеге театрда эшли башлый. [[Сара Садыйкова]] Уфага килеп, сугыш вакытына гына дип сөйләшеп, Әлфияне Казанга күчертүгә ирешә.

[[1941 ел|1941]]—[[1965 ел]]ларда (''өзеклек белән'') [[Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театры]] нда балет биючесе.  [[Казан]]да  башта кордебалет артисты була, соңрак төп партияләрдә чыга башлый. Аерым алганда, Одилия-Одетта («Аккош күле»), Зарема («Бакчасарай фонтаны»), Хасинта («Лауренсия»), Флер-де-Лис һәм Гудула («Эсмеральда») партияләрен башкара. Татар классик репертуарыннан «Зөһрә», «Алтынчәч», «Башмагым»да һ. б. бии<ref>''Филүсә Арслан''. [http://sarasadykova.su/T161112.htm   Милләтебезнең асыл кызы.]</ref>.

[[1941 ел|1941]]-[[1942 ел]]ларда, [[Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театры|Казан опера театрында]] штат кыскартуга эләгеп, Казанга [[Украина]]дан эвакуацияләнгән 543нче санлы заводта хәрби товарны (''пуля'') үлчәүче булып эшли. [[1943 ел]]да [[Молотов (шәһәр)|Молотовка]] (''1940—1957 елларда [[Пермь]] Молотов дип аталган'') эвакуацияләнгән Ленинград дәүләт академия хореография училищесындә укуын тәмамларга бара (''булачак [[ССРБ халык артисты]] {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Юрий Григорович|Юрий Григорович|ru|Григорович, Юрий Николаевич}} белән бер вакытта (Юрий аннан ике курс түбән) укый'').

[[1947 ел]]да [[Мәскәү]]дә РСФСР музыкаль театрларының иҗат яшьләре смотрында «Бакчасарай фонтаны» балетыннан өзектә катнаша ([[Нинель Юлтыева]], [[Әдһәм Нарыков]] белән бергә), финалга үтә. [[ВЛКСМ]] ҮК Мактау грамотасына ия була.

[[1965 ел]]дан [[Казан театр училищесы|Казан театр һәм музыка училищесында]] балаларга ритмика укыта башлый. [[Алабуга мәдәният һәм сәнгать көллияте|Алабугада]] да эшли.

== Сара Садыйкова ==
[[Файл:Тутай музее.jpg|160px|thumb|right|[[Сара Садыйкова музее (Тутай)|Сара Садыйкова музее]]]]
Әнисе күренекле [[татар]] [[композитор]]ы [[Сара Садыйкова]] иҗатын армый-талмый пропагандалаучы. Ел саен концертларын оештыра, үзе сценарийларын яза, үзе алып бара, үзе артистларны чакыра. [[1990 ел|1990]]—[[1995 ел]]ларда [[Мәскәү]]дә ([[1992 ел]]да [[Әстерхан]]да) искә алу концертларын, [[1999 ел]]да үз көче белән [[Газиз Айдарский]]ның туган авылында (''[[Яшел Үзән районы]] [[Айдар (Яшел Үзән районы)|Айдар]] авылы'') һәм [[Казан]]да Актерлар йортында искә алу кичәсе үткәрә. Соңгы 10-15 елда бернинди ярдәмсез Сара Садыйкова, Газиз Айдарскийның юбилей кичәләрен [[Санкт-Петербург]], [[Яр Чаллы]], [[Мәскәү]], [[Казан]] калаларында үткәреп килә. Сара Садыйкованың җырлары тупланган берничә китабын нәшер итүгә әзерләгән («Идел суы ага торыр», «[[Сагыналар сине якын дуслар]]», «Ак калфак», «Ил кызы» һ. б.) Сара Садыйкова турында үзе дә китап язган. [[Казан]]да Сара Садыйковага музей ачу, [[Иске бистә (Казан)|Иске бистәдә]] һәйкәлен урнаштыру, Сара Садыйкова исемендәге халыкара җыр фестивален оештыру мәсьәләләре өчен борчыла<ref>[https://www.azatliq.org/a/29429938.html  Әлфия Айдарская: «Бер өмет тә калмады».] [[Азатлык радиосы]], 15.08.2018</ref>
{{цитата|автор=[[Зөһрә Сәхәбиева]], җырчы, [[Татарстанның халык артисты]]|Үзенең хезмәтләре белән Әлфия апа [Айдарская] бер министрлыкның бер бүлек эшен алып бара дип әйтер идем<ref>''[[Нәзифә Кәримова]]''. [https://www.azatliq.org/a/28124274.html Татар җыры Моңсараны юксына.] [[Азатлык радиосы]], 19.11.2016</ref>}}
[[Яшел Үзән районы]] [[Күгеш]] авылында мәктәпкә Газиз Айдарский исеме бирүдә<ref>{{Citation |title=Г. Айдарский исемендәге Күгеш мәктәбенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе |url=https://edu.tatar.ru/z_dol/kugushevo/sch |access-date=2019-10-28 |archive-date=2021-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210924030609/https://edu.tatar.ru/z_dol/kugushevo/sch |dead-url=yes }}</ref>, мәктәптә Газиз Айдарскийның мемориаль музеен, [[Апас районы]]ның [[Тутай]] авылында [[Сара Садыйкова музее (Тутай)|Сара Садыйкова музеен]], [[Казанның Киров районы]] 4нче татар гимназиясендә Сара Садыйкова музеен<ref>[https://edu.tatar.ru/kirov/page2259.htm/page2633086.htm  Музей Сары Садыковой.]{{Deadlink|date=November 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} 4нче татар гимназиясенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе</ref> оештыруда башлап йөри<ref>''Айсылу Кадырова''. [http://www.evening-kazan.ru/articles/alfiya-aydarskaya-ya-brosilas-s-nozhom-za-ulanovoy.html . Альфия Айдарская: «Я бросилась с ножом за Улановой».] [[Вечерняя Казань (гәҗит)|«Вечерняя Казань»]], 15.05.2015{{ref-ru}}</ref><ref>''Михаил Бирин''.  [https://kam.business-gazeta.ru/article/437762?utm_source=chelny&utm_campaign=must-have  Альфия Айдарская: «Станиславский предсказал маме большое будущее»]. Бизнес-Онлайн, 7.09.2019{{ref-ru}}</ref>.

== Бүләкләре, мактаулы исемнәре ==
* [[Татарстан АССР атказанган артисты]]
* [[«ТАССР төзелүгә 100 ел» медале]] ― ''Татарстан Республикасы иминлеге өчен күпьеллык нәтиҗәле хезмәте һәм 1941-1945 еллардагы Бөек Ватан сугышында Җиңүгә зур өлеш кертүе өчен  <ref>[https://rt-online.ru/priznanie-zaslug-844/  Признание заслуг.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220610122557/https://rt-online.ru/priznanie-zaslug-844/ |date=2022-06-10 }} [[Республика Татарстан (гәҗит)|Республика Татарстан]], 06.05.2022</ref>

== Гаиләсе ==
[[Файл:Г.Айдарский 1.jpg|200px|thumb|right|[[Сара Садыйкова]], [[Газиз Айдарский]]. ''[[1924]]. [[Мәскәү]]'']]
Әтисе — [[Газиз Айдарский]] (Газиз Исхак улы Вәлитов) (''[[1898]]—[[1933]]''), актер, режиссер, [[Камал театры|Беренче үрнәк татар театры]] артисты (''[[1922]]—[[1924]]''), [[Мәскәү үзәк татар эшче театры]] сәнгать җитәкчесе, баш режиссеры (''[[1924]]—[[1933]]''), [[Казан театр училищесы]] укытучысы (''[[1930]]—[[1931]]''). [[1933 ел]]ның [[30 октябрь|30 октябрендә]] 34 яшендә [[Мәскәү]]дә  [[туберкулез]] чиреннән үлә. Кабере юк, чөнки җәсәде кремацияләнә, көл салынган савыт башта [[Сара Садыйкова|гаиләсендә]] саклана, аннары Милли музейга тапшырылгач, юкка чыга<ref>[http://www.tatar-inform.ru/news/2008/04/03/106364/?font=big Татар-информ сайтында]</ref>.

Әнисе [[Сара Садыйкова|Сара Гариф кызы Садыйкова]] (''[[1906]]—[[1986]]''), беренче һөнәри татар хатын-кыз композиторы, югары музыкаль белемле беренче профессиональ татар җырчысы, драма актрисасы. [[ТАССР халык артисты]]. РСФСР атказанган сәнгать эшлеклесе. [[Тукай премиясе]] лауреаты.

Ире — Владислав Иван улы Грекулов (''?—[[1985 ел|1985]]'')<ref>''Андрей Лебедев''. [http://rt-online.ru/p-rubr-obsh-37890/    Грекуловы, родственники Садыковых.]{{Deadlink|date=July 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Республика Татарстан (гәҗит)|«Республика Татарстан»]], 08.07.2005</ref>, Татар дәүләт симфоник оркестрының музыканты (''виолончельдә уйнаучы''),  [[ТАССР атказанган артисты]]. 
:Улы — Ростислав Грекулов, музыкант. Суворов училищесын тәмамлаган.
::Оныгы — Оля Грекулова.

== Кайбер китаплары ==
# ''Айдарская А. Г.'' Память сердца. К., 2002.
# ''Айдарская А. Г.'' Балет - любовь моя: Записки балерины.
# ''Айдарская А. Г.'' Сара Садыйкова. Ил кызы (җырлар). Дочь Родины (песни). К., 2009
# ''Айдарская А. Г.'' Бибисара моңнары (җырлар). Мелодии души Бибисары (песни). К., 2017
# ''Айдарская А. Г.'' Лавой звуков плотины прорвав

== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}

== Сылтамалар ==
{{Тышкы сылтамалар}}
* [https://www.kino-teatr.ru/teatr/acter/w/sov/495569/bio/  Әлфия Айдарская.] kino-teatr.ru{{ref-ru}}
* [http://rustik68.narod.ru/kazan/a-g-aidarskaya.html  Альфия Газизовна Айдарская, встреча с интересным человеком.] rustik68.narod.ru, 30.11.2011{{ref-ru}} 
* [http://sarasadykova.su/T150415.htm?source=subscribe   Әлфия Айдарская.] Сара Садыйкова сайты

== Моны да карагыз ==
{{Татарстан Республикасының Атказанган артистлары}}
{{«ТАССР төзелүгә 100 ел» медале лауреатлары}}

[[Төркем:Татар биючеләре]]
[[Төркем:Балет артистлары]]
[[Төркем:Татарстанның атказанган артистлары]]
[[Төркем:Ленинград хореография училищесын тәмамлаучылар]]
[[Төркем:Шәхесләр:Башкорт дәүләт опера һәм балет театры]]
[[Төркем:Шәхесләр:Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театры]]
[[Төркем:Сара Садыйкова]]
[[Төркем:«ТАССР төзелүгә 100 ел» медале белән бүләкләнүчеләр]]