Парикрама

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Парикрама latin yazuında])
Гыйбадәтханә эчендә уклы сәгать йөреше буенча парикрама.
Гыйбадәтханәдә парикрама.

Парикрама яки Прадакшина Һиндстан чыгышлы диннәрдә - Һинд динендә, Буддачылыкта, Сикхчылыкта һәм Җәйничелектә практикаланганча изге берлекләрнең сәгать угы йөреше буенча әйләнеп йөрү һәм аның буйлап башкарылган юл.[1][2][3][4][5] Буддачылыкта ул бары тик ул башкарылган юлга карый.[3] Типик рәвештә, Һиндстаннан килеп чыгышлы диннәрдә парикрама традицион табыну (пуджаны) тәмамлау һәм (Илаһны олылау)дан соң эшләнә. Парикрама дхьяна (рухи фикер йөртү һәм медитация) белән эшләнергә тиеш. Һинд динендә дога символы буларак гыйбадәтханәдә дин Илаһларының, изге елгаларның, изге калкулыкларның һәм гыйбадәтханәнең якын төркеме парикрамасы (Һинду табыну)ның интеграль өлеше булып тора.[3][6][7] Һинд дине гыйбадәтханәсе архитектурасы төрле прадакшина юлларын кертә.[8] Төп Илаһ тирәли һәм төп юлга концентрик берничә киңрәк юл булырга мөмкин булган, гәрчә концентрик булмаган юллар да булу сирәк түгел очрый. Кайвакыт иң тышкы парикрама юлы бөтен авылны, шәһәрчекне, шәһәрне кертә, һәм шулай итеп юл озынлыгы киңәя икәне күздә тотыла.[6][9] Парикрама шулай ук изге Пипал агачы, Тулси (Һинд рәйхан үсемлеге) һәм Агни (ут Ходаеның изге уты) тирәли башкарыла,[10][11] һәм Агни Парикрама Һинд дине туе церемониясенең өлеше булып тора.[12][13]

Этимология[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Парикрама Санскритта "берәр нәрсә тирәли юл" дигәнне аңлата һәм әйләнеп чыгуны чагылдыручы Прадакшина ("уңга") дигәнне аңлата.[3] Ике сүз дә күбесенчә изге берлекләрне әйләнеп чыгу дини практикасы контекстында кулланыла.[3][6][7]

Прикрама "Вакытны күзәтеп гыйбадәтханәләрнең изге урыны тирәли әйләнеп чыгу яки бару юлы Һиндстанда киң таралган дога формасы булып тора. Аңа Нармада, Шетрунджайя, Гирнар керә. Бу таштан ясалган бару юлы Прадакшина юлы дип атала."[8]

Һиндстан чыгышлы әһәмиятле дини сәфәр әйләнүләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ятра әйләнүләрен карагыз.

Һиндстан чыгышлы диннәрнең практикалары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Буддачылык практикасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Буддачылык монахлары һәм тугърылары ступа тирәли әйләнеш ясый.
Кытайда ступа тирәли прадакшина.

Буддачылыкта әйләнеп йөрү яки прадакшина иң иртә вакытлардан бирле әһәмиятле ритуал булган. Ступалар яки сурәтләр кебек изге биналар алар тирәли прадакшинага ия. Чайтья Һиндстан таштан кисеп ясалган архитектурада гына сакланып калган аерым борынгы бина типы, ерак очта ступа белән зал, алар һәрвакыт прадакшина була алсын өчен түгәрәк итеп ясалган апсида-сыман оч белән төзелә.[14] Алда өстәлгән мандапа (дога залы) баштагы ступаны аның тирәли әйләнү юлын таләп итә торган ступа изге урынына әверелдерә. Тулаем структура мандаланың үзәге булырлык итеп һәм планлаштырылган һәм Меру тавын символик рәвештә чагылдырырлык итеп планлаштырылган.[15]

Буддачылык тарафдарлары прадакшинаны һәр адымда сузылып башкарырга мөмкин, шулай итеп процесс шактый озаграк була. Иң экстремаль прадакшина Тибетта изге Кайлаш тауныкы, 15000 фут (4600 м) һәм 18200 фут (5500 м) биеклекләр арасында 52 км (32 миль) озынлыктагы тау трекы. Аны шулай ук Һинд дине тарафдарлары һәм Җәйничелек тарафдарлары башкара ала һәм кайбер пилигримнар сузылып-сузылып торып баралар, бу атналар буе дәвам итә.

Һинд дине практикалары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Парикраманың әһәмияте һәм символизмы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Гыйбадәтханә структурасы Һинд диненең көндәлек тормыштан рухи камиллеккә стадияләр аша сәяхәт буларак символизмын чагылдыра. Парикрама юллары бар, алар аша табынучылар сәгать угы йөрешендә санктуарий ишек юлыннан башлап һәм эчкәрәк узып Илаһның изге урыны булган эчке санктумга таба эчкә хәрәкәтләнәләр. Бу тарафдарлар тарафыннан заллар аша Илаһның иң изге үзәгенә таба хәрәкәтләнгәндә тормышта рухи концепциянең тән хәрәкәтләренә күчешенең трансляциясен чагылдыра.[16]

Төрле Илаһлар прадакшиналар саны[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Һәр Илаһ өчен башкарылырга тиеш иң әз сан прадакшиналар билгеләп үтелгән.

  • Ганеша: 1 яки 3
  • Хануман: 3
  • Шива: ярты яки 3
  • Вишну: 3 яки 4
  • Аййяппа: 5
  • Субраһманья (Картикейя): 6
  • Дурга, Дэви: 1, 4 яки 9
  • Пипал Агачы: 7
  • Сурья : 2 яки 7

Сваямбһу Агамада әйтелгәнчә теләсә-нинди Илаһка прадакшинаны 21 мәртәбә башкару изгеләштерелгән.

Шайяна Прадакшинам[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шайяна Прадакшинам яткан торышта сузылып эшләнә. Ул sanctum sanctorum алдында Саштанга Намаскара белән башлана. Саштанга Намаскарада, тугърыларның тәннәренең алты өлеше җиргә тия. Шулай итеп маңгай, күкрәк, ашказаны урыны, куллар, тезләр һәм аяк бармаклары җиргә тия. Бергә тотылган куллар һәрвакыт Илаһка таба юнәлгән килеш була. Бу торышта тугърылар прадакшина юлында әйләнеш ясыйлар. Туганнар һәм тугърылар дуслары аларга әйләнергә ярдәм итәләр.

Шайвит Прадакшинам[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шива гыйбадәтханәләрендә тугърылар Прадакшинаны гадәттә алдан башлыйлар һәм сәгать угы йөреше буенча Sanctum Sanctorum-нан гомукһига (абхишека өчен су чыгып торган урын) барып җиткәнгә кадәр баралар. Гадәттәгечә кебек Бали ташларыннан тыш сәгать угы йөреше буенча тәэмин ителә. Шива Линга өстендә су, сөт, эремчек, кокос су, гһи, көлләр (бһасма) һ.б. белән тәкъдим итү өчен агып китү чыгуын кисеп чыгарга ярамый. Шулай итеп табынучылар әйләнүне тәмамлар өчен агып китү чыгуның башка ягына җиткәнче сәгать угы йөрешенә каршы юнәлештә әйләнергә тиеш. Бу сәгать угы йөрешенә каршы әйләнеп йөрү вакытында тугъры Бали ташлары эчендә юл таптарга тиеш. Бали ташлары һәрвакыт тугърыларның уң ягында тотылырга тиеш. Агып китү юлына барып җиткәч, алар алдагы урынга Бали ташларыннан тышта барып сәгать угы йөреше буенча кайтырга тиеш. Шулай итеп бер прадакшина тәмам була.

Парвати Алиһәсенә (Шиваның хатыны) һәм аның ике улына караган риваять прадакшинаның яки парикраманың әһәмиятенә иллюстрация бирә. Алиһә ике улын дөнья белеменә ия булыр өчен Галәмне әйләнеп чыгарга сораган дип әйтелә. Аның беренче улы Картикейян дөнья тирәли тависта барып уннарча ел уздырса, аның икенче улы Ганеша аның әнисе тирәли тулы түгәрәкне ясаган һәм бу гамәлне Дөнья әнинең фигурасы эчендә булган дип үз карашын раслаган. Бу риваять Һиндуларның парикрама практикасын тотуын һәм Һинду психологиясендә ана булуның әһәмиятен яклый. Шул ук хикәянең башка юрамасы Парвати фигурасын Шива үзе белән алыштыра.[10]

Һиндстан чыгышлы булмаган диннәр белән чагыштыру[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Һинд динендә парикрамада кебек мөселманнар Хаҗлары дәвамында Кәгъбә тирәли тәваф дип аталган әйләнеп йөрүне башкаралар.[17] Хаҗ дәвамында әйләнеп йөрү сәгать угы йөрешенә каршы рәвештә эшләнә.[18] Моннан аермалы рәвештә Һинд дине һәм Буддачылык һәм шулай ук Җәйничелек традицияләрендә гыйбадәтханә яки изге урын сәгать угы йөреше буенча әйләнеш эшләнә.[1][2] Бердәнбер аерма булып кремация вакытында яки соңгы юлга озату билгесе чарасы вакытында үле тәнгә соңгы ихтирам күрсәтү вакытында, монда Һиндстан чыгышлы диннәрдә традицион әйләнеп чыгу сәгать угы йөрешенә каршы.[2]

Урыннар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Һинду урнашулары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Айодһья парикрама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Һиндстанда, Уттар Прадешта Айодхья гыйбадәтханә шәһәрендә Панчоси Парикрама ике көннән артык периодта башкарыла. Тугърылар башта Сарью елгасына чумалар һәм шуннаң соң шәһәр перифериясендә 15 км лык парикрама башкаралар. Парикрамада Прайягтан (Аллаһабад), Һаридвар, Матхурадан һәм Кашидан (Варанаси) 50 мең садһуларны кертеп ике йөз меңнән артык тугъры парикрамада катнаша дип әйтелә, һәм дини чара өчен тулы саклык әзерләнүләре эшләнә.[19]

Гирнар парикрама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Гирнар Парикрамада пилигримнар

Лили Парикрама яки Гирнар Парикрама Һиндстанда, Гөҗәратның Җанагадһ районында Гирнар тавында уздырылган җиде көнлек фестиваль. Дини сәфәргә Һиндулар тарафыннан да, Җәйничелек тарафдарлары тарафыннан да ихтирам ителгән изге Гирнар тавы өстенә менәр өчен 10 000 адым өскә менүне кертә. Җәйничелек аны Гирнар тавы дип атыйлар. Бөтен илдән тугърылар фестивальдә катнаша. Гирнарның җиде пикларыннан, бишесе әһәмиятле карарга мөмкин, Амбамата, Горакһнатһ, Аугадһ, ходай Неминатһа Тонк яки Гуру Даттатрейя, Һиндуларга мәгълүм булганча һәм Калика. Бһавнатһ Шив гыйбадәтханәсе, Бһартручари мәгарәсе, Соратһ Маһал, Бһим Кунд һәм Шив Кунд. Тугърылар бу изге урыннарга парикрама дәвамында киләләр.[20]

Говардаһан калкулыгы парикрамасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Говардһан Парикраманың башлангыч ноктасы Говардһан Гыйбадәтханәсе

Ходай Кришна белән бәйләнешен күздә тотканда гаять зур дини әһәмияткә ия Говардхана калкулыгы хәзерге вакытта иң биек ноктасында 25 м биеклеккә ия һәм Һиндстанда, Уттар Прадешта Матһурада, Вриндаван янында киң калкулык булып тора. Ул озынлыгы якынча 8 км булган Гирирадж буларак мәгълүм тар комташ калкулык.[21] Кришна Врадж Вридаван яшәүчеләрен Индра ярсуыннан коткарганнан соң, ул аларга Говардхана калкулыгына табынырга киңәш иткән һәм алар Пуджа (табыну) һәм Парикрама (әйләнеш ясау) ысулы белән шулай иткәннәр.Шулай итеп, Матхура янында Кришна тарафыннан Говардхан тавын күтәрү истәлегенә “Говардхана Пуджа” фестивале модага кергән, ул Дипавали (утлар фестивале) бәйрәм ителгәннән соң көндә бәйрәм ителә һәм анда Говардхан Калкулыгы табыныла. Тәкъвалы кешеләр бөтен төн буе йокламыйча торалар һәм Кришнага бһог (Ходайга ашамлык тәкъдиме) өчен 56 (яки 108) төр ризык пешерәләр. Бу церемония “анкут” яки “аннакута” дип атала, аның мәгънәсе ашамлык тавы. Төрле тип ашамлык – боткалар, җимешләр, яшелчәләр, чатныйлар, тозлы әйберләр һәм салатлар – Илаһка тәкъдим ителә һәм шуннан соң тугърыларга “прасада” буларак өләшелә. Меңнәрчә тугърылар Гирираджка тәкъдимнәр алып килә. Бу пуджадан соң тугърылар Говардхана Парикрама башкаралар.[21]

Кришна Говардхана калкулыгын күтәрә.

Говардхана [21 км әйләнеп узу] күп ышанучылар тарафыннан рухи сафландыру буларак башкарылган изге ритуал булып тора. Бу парикраманы башкару өчен вакыт чикләнеше юк, әмма дандавата (тулы сузылу) авыр парикрамасын башкаручылар өчен тәмамлау өчен атналар һәм кайвакыт айлар сарыф ителә. Дандавата парикрама бер ноктада торып, җирдә яссы итеп таяк (данда) шикелле ятып, ихтирамнарын күрсәтәләр һәм шуннан соң бөтен маршрут капланганчы дәвам итәләр. Шулай ук киләсенә күчкәнче садһулар (Һинду изге кешеләре) киләсенә күчкәнче 108 ихтирам күрсәтүләр башкаралар дип әйтелә. Бу тәмамлау өчен берничә ай алырга мөмкин.[21]

Бу Парикрама ритуалы сөт белән эшләнсә хәтта яхшырак дип таныла. Астында тишек белән сөт тулган балчык чүлмәк тугърылар тарафыннан бер кулда алып барыла һәм чүлмәк башкасында дһуп (хуш ис таратучы төтен) белән тутырыла. Юлдаш баручылар чүлмәкне парикрама тәмамланганчы сөт белән тутыралар. Парикрама шулай ук юлда балаларга биреп эшләнә.[22] Калпаврикшада гына түгел, бу парикрма маршрутының һәр Кундасында ЯшелКеше Виджайпал Багһел тарафыннан үстерелгән илаһи агач 'Калпаврикша', ул изге Говардхан тирәли тугърылык һәм багышлау белән күпкә күбрәк йола һәм медицина флора төрләрен үстерә, мәсәлән, "Тридэв Врикша", парас пипал, Рудракша, Кадмба, пакад, ват врикша һ.б., аларның Яшел Парикрма өчен рухи һәм дини кыйммәтләре бар. Говардхана калкулыгының парикрамасы Манаси-Ганга Кунд (күле) тан башлана һәм шуннан соң Ходай Харидэваның даршанына ия булганнан соң, Радһа-кунда авылыннан, анда Вриндаван юлы парикрама юлы белән очраша. Әһәмиятле буаларны, шилаларны һәм гыйбадәтханәләрне керткән, мәсәлән Радһа Кунда, Сьяма Кунда, Дан Гһати, Мухаравинда, Ринамочана Кунда, Кусума Саровара һәм Пунчарины керткән 21 километр парикрамадан соң ул Манси Ганга Кундта гына тәмамлана.[21]

Курукшетра парикрама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бан Ганга/Бһишма Кундта күрсәтелгән Курукшетраның изге шәһәр тирәли 48 кос парикрама (якынча 96 миль түгәрәк) тасвирламасы белән Бхишма Кунд картасы.

Курукшетраның 48 кос парикрамасы ул Һиндстанда, Харьяна штатында Курукшетра изге шәһәре тирәли 200-дән артык Маһабһаратамга һәм башка Ведик чор тиртхаларны кертеп 48 кос әйләнеп узу.[23][24][25][26]

Нармада парикрама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Нармада елгасының изге буларак әһәмияте пилигримнарның елганың парикрамасының яки әйләнеп узуның изге дини сәфәрен башкару факты белән шәһадәт ителә. Аталганча Нармада Парикрама пилигрим алына торган алкышлы гамәл булып таныла. Күп садһулар (изгеләр) һәм пилигримнар елга буйлап Гөҗәратта Бһаручта Гарәп Диңгезеннән елга буйлап Мадхья Прадешта Маикал тауларында (Амаркантак калкулыкларда) агып чыгу урына кадәр һәм кире елганың каршы яры буйлап җәяү баралар. Ул 2600 километрлык юл.[27] Парикрама шулай ук көньяк яр буйлап чыганагыннан (Амаркантак калкулыклары) тамагына кадәр (Бһаруч) һәм төньяк яр буйлап кайтып башкарыла һәм ул иң югары дини эффектив булып таныла.[28]

Нармада Парикрама дәвамында тугърылар Гөҗәратта даталавы Маһабһаратам эпос хикәясенә тоташкан Шулпанешвар ки Җһари дип аталган дини урын аша узарга тиеш. Риваятьтә әйтелгәнчә Пандавалар Курукшетра сугышында җиңеп кайтканда Шулпанешварда Эклавья һәм аның кабилә Бһиллары төркеме тарафыннан туктатылган булган һәм Пандаваларның барлык әйберләрен талаган. Шуннан бирле Нармада Парикрамада пилигримнар талануларын һәм юлны дәвам итәр өчен берәр филантроплары иганә биргәнче бары тик иң кирәклесен калдырылганны көтеп бу урынны узу йола булып тора. Гөҗәратта Нармада елгасында Сардар Саровар дамбасы төзелүе белән резервуар астыннан Шулпанешвар гыйбадәтханәсе калкып чыккан, бу пилигримнарны сәяхәтләрен дәвам итәр өчен әйләнү маршрутын ясарга мәҗбур иткән.[29]

Враджа Мандала парикрама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

500 елдан бирле октябрь-ноябрь айларында Враджа Мандала Парикрама башкарылган булган. Ул Крош озынлыгында, маршрутка карапп 1–2 ай ала һәм тиз итеп ваннар буларак мәгълүм унике урман һәм упаваннар буларак мәгълүм егерме дүрт урманчыкка зиярәт кылалар. Унике урман Мадһуан, Талаван, Кумудван, Баһулаван, Камаван, Хадираван, Вриндаван, Бһадраван, Бһандираван, Белван, Лоһаван һәм Маһаван. Егерме дүрт урманчык Гокул, Говардһан, Барсана, Нандаграм, Санкет, Парамадра, Аринг, Сессаи, Мат, Учһаграм, Келван, Шри Кунд, Гандһарваван, Парсоли, Билчһу, Баччаван, Адибадри, Караһла, Аҗнох, Писайя, Кокилаван, Дадһиграм, Котван һәм Равал.

Вриндаван парикрама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

ИСККОН тарафдарлары башкарган парикрамасы

Вриндаван Парикрама Уттар Прадешта Вриндаван шәһәрчеге тирәли тарафдарлар алынган рухи йөреш. Аның билгеле башы яки бетү урыны юк. Туктаган урыннан Сез башлый да аласыз, максатка хезмәт итеп. Бер мөмкин булган юл булып мәшһүр ИСККОН гыйбадәтханәсеннән башлау булып тора ул өч сәгать эчендә якынча өч сәгатьтә 10 км дистанцияне кертә. Гадәттә ул Экадашида (артучы яки кимүче Айның унберенче ай календаре ае көнендә). Барлыган маршрут Кеши гһаттан чистару белән, Кришна Баларама гыйбадәтханәсе янында бару, Кришна-Баларама агачы, Гаутам Ришиның Ашрамасы ( Вараха Гһата уңда булып сул якта урнашкан), Калиһя Гһата, кызыл комташ манарасы белән Мадана Моһана Гыйбадәтханәсе, кечкенә агач күпер, Имли Талага, Имли Тала агачы, Шринагара Вата (уңда), Кеши Гһат (Вриндавана иң мәшһүр һәйкәлләрнең берсе), Текари Рани гыйбадәтханәсе, Җаганнатһа гыйбадәтханәсе һәм Ходай Чайтанья Махапрабхуның кечкенә гыйбадәтханәсе һәм ахырда Матһура-Вриндаван юлында соңгы сузылыш. Юлны аркылы чыкканнан соң, тагын бер километр барганнан соң, Парикраманың башлангыч ноктасына җитү була. Парикрама дәвамында, берәү эчендә мантралар (джапа яки гимннар) җырлый, парикраманы башкарыр өчен тән көчен (Тап) куллана һәм Парикрама тәмамланганчы ашаудан тыела (бер нәрсә ашамый) (Врата).[30]

Шулай ук карарга мөмкин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ 1,0 1,1 Deepak Sanan (2002). Exploring Kinnaur in the Trans-Himalaya. Indus Publishing. p. 234. ISBN 978-8173871313. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Linda Kay Davidson; David Martin Gitlitz (2002). Pilgrimage: From the Ganges to Graceland : an Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 113. ISBN 978-1-57607-004-8. https://books.google.com/books?id=YVYkrNhPMQkC&pg=PA113. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Bowker, John (1999). The Oxford Dictionary of World Religions. New York: Oxford University Press. p. 224. ISBN 0-19-866242-4. 
  4. ↑ Cort, John (2011). Jains in the world : religious values and ideology in India. New York Oxford: Oxford University Press. p. 176. ISBN 978-0-19-979664-9. 
  5. ↑ Pashaura Singh and Louis Fenech (2014). The Oxford handbook of Sikh studies. Oxford, UK: Oxford University Press. p. 439. ISBN 978-0-19-969930-8. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 http://www.hindunet.org/faq/fom-serv/cache/31.html 2017 елның 15 гыйнвар көнендә архивланган. Why do we perform Pradakshina or Parikrama?
  7. ↑ 7,0 7,1 http://www.hinduism.co.za/kaabaa.htm Kaaba a Hindu Temple?Hindus invariably circumambulate around their deities
  8. ↑ 8,0 8,1 Architecture of the Indian Subcontinent — glossary, archived from the original on 2012-03-06, retrieved 2022-06-23 
  9. ↑ Architecture of the Indian Subcontinent - glossary. indoarch.org. әлеге чыганактан 2012-03-06 архивланды. 2022-06-23 тикшерелгән.
  10. ↑ 10,0 10,1 http://www.kamat.com/indica/culture/sub-cultures/pradakshina.htm The Concept of Pradaksina
  11. ↑ Darbashayanam. әлеге чыганактан 2016-03-04 архивланды. 2022-06-23 тикшерелгән.
  12. ↑ Some reflections on fire in Hindu and other wedding ceremonies, and on Agni Pradakshina, circling the fire.
  13. ↑ Some reflections on fire in Hindu and other wedding ceremonies, and on Agni Pradakshina, circling the fire.
  14. ↑ Michell, George, The Penguin Guide to the Monuments of India, Volume 1: Buddhist, Jain, Hindu, p. 66, 1989, Penguin Books, ISBN 0140081445
  15. ↑ Chitkara, M. G. (1994). Tibet, a reality. APH. pp. 37–45. ISBN 978-81-7024-639-8. 
  16. ↑ Michell, George (1988). The Hindu Temple. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. p. 66. ISBN 0-226-53230-5. 
  17. ↑ World Faiths, teach yourself - Islam by Ruqaiyyah Maqsood. ISBN 0-340-60901-X page 76
  18. ↑ Morgan, Diane (2010). Essential Islam a comprehensive guide to belief and practice. Praeger. p. 84. ISBN 978-0-313-36025-1. https://archive.org/details/essentialislamco0000morg. 
  19. ↑ Ayodhya 2022 елның 23 июнь көнендә архивланган.
  20. ↑ throng Mount Girnar for the 7-day fest 2009 елның 13 сентябрь көнендә архивланган.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 http://www.girirajji.com/goverdhan-parikrama.html 2008 елның 16 май көнендә архивланган. Goverdhan Parikrama, Govardhan Parvat Parikrama, Govardhan Hill Parikrama, Parikrama of Goverdhan, Parikrama of Govardhan Parvat, Parikrama of Govardhan Hill
  22. ↑ Know Thyself: July 2006
  23. ↑ Kurukshetra map. әлеге чыганактан 2016-06-25 архивланды. 2022-06-23 тикшерелгән.
  24. ↑ Haryana Tourism.
  25. ↑ Development of all pilgrimage sites located within a radius of 48 kos (miles) of Kurukshetra would be carried out. Chief Minister's Office, Haryana (11 October 2015).
  26. ↑ The 48 Kos Kurukshetra Region. harekrsna.com.
  27. ↑ Narmada Parikrama
  28. ↑ Dhar District - Geography 2008 елның 15 октябрь көнендә архивланган.. Gyandoot.net. Retrieved on 2013-12-23.
  29. ↑ Parikrama
  30. ↑ Of Vrindavan
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Парикрама&oldid=4103765