Şäriğät

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Şäriğät latin yazuında])

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.


Bu məqələ İslam turında
İslam töşençäläre [ üzgärtü ]
Biş Bağana
Şähadät
NamazZäkät
Uraza
Xac
Şəhri Şəhərlər
MäkkäMädinä
Qodüs
Şäxeslär
MöxämmädÄbü Bäker
ĞaliĞosmanĞömär
Waqiğalar
Hicrätİslam täqwimeĞäyd-äl-Fitır
QorbanĞaşuraArbağin
Binalar
MäçetManara
MihrabQäğbä
İslam miğmariäte
Din ähelläre
MuezzinİmamMulla
Möfti
İzge tekstlar
Qor'änXädisSönnät
FiqhFätwäŞäriğät
Mäzhäblär
Sönni Mäzhäblär:
Xänäfi, Xänbäli, Mäliki, Şäfiğiy
Başqa yünäleşlär
Şiğilek: Ithna Asharia, Ismailiyah, Zaiddiyah
Mu'taziliKharijite
Yünäleşlär
Sufiçılıq
WahhabiçılıqSalafism
Cäditçelek
Äxmädiyä

Şäriğät (Ğäräpçä: شريعة ) İslam qanunnarınıñ tuplanması bula. Töp mäğnädä bu süz "turı yul" yäki "(çişmägä alıp barğan) döres yul"nı añlata ul. Tulayım alğanda, şäriğät Allah Täğälädän bulğan cämäğät qanunlığı ul. Elek yähüdi şäriğät bulğan ide, soñraq nasara (xiristiän) şäriğäte üz köçenä kergän ide. Läkin Allah Täğälä İslam şäriğäten (İñ soñğı şäriğätne) barlıqqa kitergäçtän, elekke şäriğätlärneñ köçe betkän. Şäriğät törle keşe eşlärenä iğtibarlı: säyäsät, eşmäkärlek, kileşülär tözü, ğailä, censi mönäsäbät, tazalıq wä ictimağıy mäsälälärgä qädär.

Кайбер классик шәригать практикаларында кеше хокукларына каршы җитди бозулар бар.[1][2]

Фото яшерен рәвештә Әфган Революцион Хатын-кызлар Союзы тарафыннан 2001 елның 26 ​​августында яздырылган. Хатын-кыз бурка (йөзен) ачкан өчен дини полиция тарафыннан таяк белән җәзага тартыла.

Şäriğät qanunnarı däwlätneke yä keşeneke genä bula almıy. Çönki şäriğät däwlätkä dä, ayırım keşegä dä bäyle. Şäriğät:

  • Qor'än,
  • xädislär (päyğämbärebez Möxämmät (s.g.v.) häm anıñ säxäbäläreneñ süz dä eşläre),
  • İcma (berdäm fikerdä bulu, qonsensus),
  • Qıyas (oxşaşlıq buyınça fiker yörtü, analogia)
  • Ğädät häm meñellıq täcribäsenä (Mäzxäb, Bidağät, Täklid, İctihad) nigezlänä.

Íİslam şäriğäte bügenge köndä donyada kiñ taralğan xoquq sistemnarınnan berse. Möselman qanun beleme fikeh dip atala da 2 bülektän tora:

  • Fikeh ısulı (Usul al-fiqh, أصول الفقه) — xoquq tamırları: çığanaqlar belän ısullarnı öyränü
  • Fikeh forığı (Furu' al-fiqh, فروع الفقه) — xoquq tarmaqları: ğämäli (praqtik) qağıydälär

Şäriğät buyınça möselman keşeneñ barlıq eş - ğämälläre şuşı 5 törgä bülenä:

  • farız (mäcbüri);
  • wöceb (yarağan);
  • xäläl (röxsät itelgän);
  • xäräm (tıyılğan);


Şäriğät tärtibe şulardan tora:

1. Bank häm iminiät eşe (Riba, Möräbäh, Täkkäfül, Soquq) 2. Miras

  • Säyäsät.

1. Säyäsi eş 2. Başçılıq (Xakimiat, Xökümät, Ämirlek)

  • Ğailä

1. Öyläneşü 2. Mähär (Birnä, Qalım) 3. Nikax 4. Nikax mötgäh 5. Censi mönäsäbät (Isullar) 6. Talaq

  • Cinayät eşe

1. Zina 2. Cäza 3. Otış uyınnarı

  • Näzaqät/Etiket

1. Censi büleneş 2. Mäxräm (Xärämlek) 3. Xörmät kürsätü

  • Ğıybadät

1. Baliğ bulu 2. Täwxid 3. Namaz 4. Uraza 5. Zäkät 6. Xac

  • Tazalıq

1. Päqlänü (Tähärät, Ğösel, Täyämmüm, Miswäk) 2. Aşaw (Çalu, İsertkeç, Duñğız ite) 3. Bädräf tärtibe 4. Näces

  • Xärbi eş

1. Mämläkät 2. Suğış qolları.

Şäriğät ğasqäre, Motawa (ğäräpçä مطوعين‎‎ — motawwağin) şäriğät qanunnarın ütäleşen küzätüçe xärbi törkem. Íslam illärendä alar polisnıñ bülekläre itep sanala (mäsälän, Soğud Ğäräpstanda Şäriğät ğaskäre Yaxşılıqqa öndäw komitetı qaramağında eşli). Motawanıñ töp burıçları şulardan tora: uramnar belän cämäğäti urınnarın küzätep eçkeçelek, xämer (narqutik) satu, zina qılu, tärtip bozu, urlaw oçraqların buldırmawı. Şulay uq alar şikayät ğärizaların cıyıp tikşerenü eşlären alıp baralar. Östäwenä, qanunnarnı bozuçılarğa (qazıy qararı buyınça) cäza birelüe dä wazífası şul ğaskärgä yöklängän. Şäriğät cäzaları bik tä tärtiplätüçän:

  • zina qılır öçen 100 suğuğa qädär (Qor'än 24:2)
  • yalğan şahitlek birer öçen 80 suğuğa qädär (Qor'än 24:4)
  • urlar öçen qul kisügä qädär (Qor'än 5:38)
  • telämiçä üterer öçen maxsus ıştraf(ğäräpçä ديت‎‎ ) (Qor'än 4:92) h. b.
  1. http://www.etc-graz.eu/wp-content/uploads/2020/08/insan_haklar__305_n__305__anlamak_kitap_bask__305_ya_ISBNli_____kapakli.pdf
  2. архив күчермәсе (PDF), archived from the original (PDF) on 2020-09-29, retrieved 2021-03-18