Алмагач

Алмагач
Халыкара фәнни исем	Malus Mill., 1754
Таксономик ранг	ыру
Югарырак таксон	алмагачлылар[d]
Таксонның халык атамасы	apple, تفاح, ГIеч, Алмағас, Яблыня, Яблыня, Avalenn, Pomera, jabloň, Æble-slægten, Äpfel, Jabłušcyna, Pomarbo, Õunapuu, سیب, Omenapuut, Pommier, Aapelbuumer, Maceira, Jabuke, Jabłučina, Խնձորենի, リンゴ属, ვაშლი, 사과나무속, Гьивч, Obelis, Ābeles, Марлю, Олмапу, Олмаву, Умарина, Appel, Appels, Epleslekten, Pommyi, Фæткъуыбæлас, Punmié, jabłoń, Macieira, Mar, Яблоня, Eppelmuorat, jabloň, Tufaax, Aplar, Mtofaa, Alimangong mansanas, Çiçek elması, Алмагач, Яблоня, Улмопу, Яблуня, Jablokpu, Chi Hải đường, უშქური, 苹果属 һәм Appel
Таксономик төр	Яблоня лесная[d]
Җимеш төре	алма
Нәрсәнең чыганагы	алма
GRIN URL	npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomygenus.aspx?id=7215
Malus Викиҗыентыкта

Алмагач (лат. Málus) — розачәчәклеләр гаиләлегенә керүче агачлар һәм куаклар ыругы, җимеш культурасы. . Җимеше — шарсыман, әчкелтем-баллы тәмле. Алмада 15-16% коры матдәләр (10-12% шикәр, 0,2-1,6% органик кислоталар, 10-30 мг% С витамины, пектин, дуплау матдәләре һ.б.) бар. Алмалары яңа өлгергән килеш һәм эшкәртелеп (киптереп, җебетеп, кайнатма, джем, повидло, сок, шәраб һ.б.) кулланыла.

Алмагачларның биеклеге бакчаларда 3,5-5 м, кыргый хәлдә 7-10 м. га җитә. Алмагачның тамырлары яхшы үсә, 3 м. га кадәр тирәнгә китә. Утыртканнан соң 4-7 елдан алма бирә башлый. 12-18 елдан соң иң мул уңыш бирү чорлары. Чәчәк бөреләре көздән нигезләнә, майның өченче декадасында чәчәк ата. Чәчәкләре эре, ике җенесле, ак яки алсу төстә, чатырсыман чәчәк төркеменә 5-12 данә булып җыела. Җимешләре зурлыгы, формасы, төсе (бертөсле, төрле төсле, кызылның төрле төсмерләре) белән аерыла. Җәйге сортлары – августның икенче яртысында, көзгеләре – сентябрьнең беренче яртысында, иртә өлгерә торган кышкылары – сентябрьнең икенче яртысында, кышкылары октябрьдә өлгерә. Җәйге сортлар 2 атна, көзгеләре 1-1,5 ай, иртә өлгерә торган кышкылары 2-3 ай, кышкылары март-апрель ахырына кадәр саклана. Идел-Урал шартларында алмагач кышка чыдамлыгы һәм озак яшәве белән (30-35 ел) аерылып тора.

Алмагачның туфрак уңдырыш-лылыгына таләпчәнлеге уртача. Уртача һәм авыр – балчыксыл селтесезләнгән кара туфраклы, соры һәм кызгылт-соры урман, кәсле-көлсу, ачылыгы аз булган яисә нейтраль (рН 6-7) туфрак алмагач өчен иң яраклы дип санала.

Төрләр

Ыруга барлыгы 36 төр керә. Хуҗалыкларда күп очракта Йорт алмасы (Культуралы алма) — Malus domestica төре үстерелә.

Корткычлар һәм чирләр

Төп корткычлар – алмагач чәчәк-ашары һәм алмагач җимешашарлары. Аерым елларда алмагач яфракларын алмагач көясе һәм парсыз ефәк күбәләге зарарлый. Авырулардан иң зыянлысы – кутыр авыруы, ул бигрәк тә җәй дымлы килгән елларда киң тарала.

Чыганаклар

• Декабрьдә бакчачы мәшәкатьләре 2014