Мәрсиннәр

Мәрсиннәр
Мәрсиннәр
Халыкара фәнни исем	Acipenser L., 1758
Таксономик ранг	ыру
Югарырак таксон	Осетровые[d]
Шушы чыганакларда тасвирлана	Яңа энциклопедик сүзлек, 1911—1916[d], Классик антик чор турында практик белем энциклопедиясе[d], Мейер энциклопедик сүзлеге (1888-1889)[d], Домашняя энциклопедия, или Словарь фактов и полезных знаний[d], Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге[d] һәм В. Дальнең аңлатмалы сүзлеге[d]
	Мәрсиннәр Викиҗыентыкта

	Балыклар порталы
	Зоология порталы

Мәрсиннәр (лат. Acipenser, рус. Осетры́) — мәрсинсыманнар отрядының мәрсин балыклар семьялыгыннан булган ыру. озынча, тукмактай гәүдәле узгынчы, ярымузгынчы балыклар; ау объекты. Татар диалектларында шулай ук әситерләр, әчтерләр, әчүтрәләр, катыргак (вак балыклар), тогы, үчүтер дигән атамалар да очрый.^[2]

Гомуми мәгълүмат

Төче суда яшиләр. Тән озынлыгы — 6 метрга (Атлантика мәрсине һәм ак мәрсин), авырлыгы 816 килограммга кадәр (ак мәрсин). Барлыгы 17 төр бар^[3]. Бу төрләрнең күпчелеге — узгынчы балыклар: язын диңгезләрдән елгаларга уылдык чәчәр өчен йөзеп килә. Кайбер төрләре елгаларда кышлый. Кайберләре төче суда гына яши: я елгаларда йөзә, я күлләрдә йөзеп, уылдык чәчәр өчен генә елгаларга йөзеп чыга.

Мәрсиннәрне күбесенчә Каспий, Азак, Кара диңгезләреннән һәм алар белән тоташкан елгалардан тоталар. Шул ук ыругка караган чөгә балыгы (рус. стерлядь) Балтыйк, Ак, Баренц, Карск, Каспий, Кара һәм Азов диңгезләре бассейннарында таралган (Идел һәм Камада аеруча күп).

Мәрсиннәр гадәттә су төбендә йөзә, башка балыклар, моллюсклар, чуалчаннар белән туклана. Бер үрчемдә берничә миллион уылдык чыга. Уылдыкның авырлыгы балык авырлыгының 25% кадәр җитәргә мөмкин. Уылдыкның күп булуына карамастан, балык тоту касебе контрольдән чыкканга күрә, мәрсиннәрнең күп кенә төрләренең юкка чыгу ихтималлыгы зур.

Балык тоту касебе

Балыкчылык өлкәсендә әлеге балыклар аеруча кыйммәтле. Тәмле һәм шактый кыйммәтле иттән тыш, мәрсиннәрдән күп уылдык, йөзү куыгы (куыктан балык җилеме ясыйлар) һәм сырт пластинкасы (хорда) чыгарыла. Мәрсиннәрнең күпчелек төре Россия елгаларында һәм сулыкларында яши.

XX гасыр башында дөньдагы бар мәрсиннәрнең 90 % Россия империясендә (башлыча Каспий диңгезендә) тотылган. XXI гасыр башыннан бирле Россиядә мәрсиннәрнең теләсә нинди төрләрен тоту тыела. Кайбер төрләре Кызыл китапка, шул исәптән Татарстан Республикасының Кызыл китабына, кертелгән.

Төрләре

Мәрсиннәр (лат. Acipenser) ыругы 17 заманча төрдән^[4] һәм берничә казылма төрдән тора.

Заманча төрләре:

Acipenser baerii Brandt, 1869 — Себер мәрсине
Acipenser brevirostrum Lesueur, 1818 — Җәенке борынлы мәрсин
Acipenser dabryanus — Корея мәрсине
Acipenser fulvescens — күл мәрсине
Acipenser gueldenstaedtii — рус мәрсине
Acipenser medirostris — Яшел мәрсин
Acipenser mikadoi — Сахалин мәрсине
Acipenser naccarii — Әдрән мәрсине
Acipenser nudiventris — [[Укборын (рус. шип)]]
Acipenser oxyrinchus Mitchill, 1815 — Америка атлантик мәрсине
Acipenser persicus — Фарсы мәрсине
Acipenser ruthenus Linnaeus, 1758 — [[Чөгә балыгы (рус. стерлядь)]]
Acipenser schrenckii — Амур мәрсине
Acipenser sinensis — Кытай мәрсине
Acipenser stellatus — [[Орчыкбалык (рус. севрюга)]]
Acipenser sturio Linnaeus, 1758 — Атлантика мәрсине
Acipenser transmontanus — Ак мәрсин

Казылма төрләре:

Acipenser albertensis † — 83,5—61,7 млн ел элек яшәгән^[5]
Acipenser amnisinferos † — Төньяк Америкада акбур чоры ахырында яшәгән^[6]
Acipenser eruciferus † — 83,5—65,5 млн ел элек яшәгән^[7]
Acipenser molassicus †
Acipenser ornatus †^[8]
Acipenser praeparatorum † — Төньяк Америкада акбур чоры ахырында яшәгән^[9]
Acipenser toliapicus † — Европада һәм Азиянең төньягында^[10] 48,6—40,4 млн ел элек яшәгән^[11]
Acipenser tuberculosus †

Шулай ук карагыз

Мәрсинсыманнар

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Integrated Taxonomic Information System — 2004.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q82575https://wikidata.org/wiki/Track:P815
↑ Балык атамаларының татарча-русча-латинча аңлатмалы сүзлеге, 2019
↑ FishBase: Acipenser.
↑ FishBase: Acipenser.
↑ The Paleobiology Database: Acipenser albertensis
↑ Hilton E. J., Grande L. {{{башлык}}}(ингл.) // Journal of Paleontology. — Т. First View. — С. 1—29. — DOI:10.1017/jpa.2022.81 Архивировано из первоисточника 15 октябрь 2022.
↑ The Paleobiology Database: Acipenser eruciferus
↑ Acipenser ornatus 2011 елның 17 октябрь көнендә архивланган. на сайте ITIS(ингл.)
↑ Hilton E. J., Grande L. {{{башлык}}}(ингл.) // Journal of Paleontology. — Т. First View. — С. 1—29. — DOI:10.1017/jpa.2022.81 Архивировано из первоисточника 15 октябрь 2022.
↑ Acipenser toliapicus 2011 елның 17 октябрь көнендә архивланган. на сайте ITIS(ингл.)
↑ The Paleobiology Database: Acipenser toliapicus

[_97357f41c75dfdc0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Integrated Taxonomic Information System — 2004.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q82575https://wikidata.org/wiki/Track:P815

[2] Балык атамаларының татарча-русча-латинча аңлатмалы сүзлеге, 2019

[FishBase-3] FishBase: Acipenser.

[FishBase2-4] FishBase: Acipenser.

[5] The Paleobiology Database: Acipenser albertensis

[Hilton2022-6] Hilton E. J., Grande L. {{{башлык}}}(ингл.) // Journal of Paleontology. — Т. First View. — С. 1—29. — DOI:10.1017/jpa.2022.81 Архивировано из первоисточника 15 октябрь 2022.

[7] The Paleobiology Database: Acipenser eruciferus

[8] Acipenser ornatus 2011 елның 17 октябрь көнендә архивланган. на сайте ITIS(ингл.)

[Hilton20222-9] Hilton E. J., Grande L. {{{башлык}}}(ингл.) // Journal of Paleontology. — Т. First View. — С. 1—29. — DOI:10.1017/jpa.2022.81 Архивировано из первоисточника 15 октябрь 2022.

[10] Acipenser toliapicus 2011 елның 17 октябрь көнендә архивланган. на сайте ITIS(ингл.)

[11] The Paleobiology Database: Acipenser toliapicus

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]