Релятивистик агым

Релятивистик агым яки джет (инглизчә Relativistic jet) — актив галактика, квазар, блазар һәм радиогалактика үзәгеннән (төшеннән) чыгарыла торган плазма агымы.

1918 елда астроном Һебер Көртис тарафыннан ачылган. Соңрак Стивен Һокинг фараз ителүче кара тишекләрдән релятивистик агымнар чыгарылуын исбатлаган.

Гадәттә бу астрономик объектта ике каршы яктагы агым күзәтелә.

Хасил булу сәбәпләре

Заманча караш буенча нейтрон йолдыз яки кара тишек тирәсендәге аккрецион диск белән магнит кырлары тәэсир итешү нәтиҗәсендә релятивистик агымнар хасил була.

Үзлекләре

Релятивистик агымнар - яктылык тизлегенә якын тизләтелгән ионлашкан матдә бәйләмнәре. Бәйләмнәр нуры озынлыгы 1000 - 1000 000 парсеккә җитеп була.

Релятивистик агымнар әйләнүче нейтрон йолдызлардан барлыкка килә дә. Мәсәлән, Киек Каз Юлы галактикасындагы J11014-6103 пульсарының иң зур релятивистик агымы күзәтелә, аның тизлеге 0,8 яктылык тизлеген тәшкил итә.

Релятивистик агымда плазманың югары тизлеге (0,8-0,99 яктылык тизлеген тәшкил итә) сәбәпле һәм агымның күзәтүчегә юнәлгәнлегенә күрә агымның чыганагы янында матдә яктылык тизлегеннән артык тизлек белән хәрәкәт итә дип күренә. Әлеге күренеш геометрик һәм Допплер эффектлары белән өлешчә генә аңлатыла, ләкин бу проблема тулысынча чишелмәгән әле.

Сылтамалар

В. В. Мусцевой, и др. Аккреционно-струйные системы: история, результаты, перспективы, Лекция XXXIII конференции «Физика Космoса», 23 января 2005
Юрий Грановский, Загадка физики: джеты, или струи плазмы в ядрах галактик / Популярная механика, 20 января 2017
Е. В. Деришев, В. В. Железняков, С. А. Корягин, Вл. В.Кочаровский, Релятивистские джеты в астрофизике / Природа № 3, 2007
«Ярче тысячи галактик» 2007 елның 14 декабрь көнендә архивланган. // «Вокруг света», октябрь 2004
«Что такое квазар» 2016 елның 6 июнь көнендә архивланган. // quasar.by, ноябрь 2011
Блазар // Астрономічний енциклопедичний словник / За загальною редакцією І. А. Климишина та А. О. Корсунь. — Львів, 2003. — С. 56. — ISBN 966-613-263-X. (укр.)
Даукурт Г. Что такое квазары?. — К.: Радяньска школа, 1985. — 131 с.