Чекмарев-Каменев йорты (Маркс урамы, 15)

Викибирелмәләрдә элемент юк

Чекмарев-Каменев йорты, Маркс урамы, 15 (рус. Дом Чекмарева-Каменева, ул. Карла Маркса, д. 15) ― бина Казанның Вахитов районындагы тарихи үзәктә, XVIII гасыр ахырында (1774 елда) архитектор Василий Иванович Кафтырев (1730-еллар―1807) тарафыннан төзелгән. Федераль әһәмияттәге мәдәни мирас объекты булып тора^[1].

Тасвирлау

Федераль әһәмияттәге мәдәни мирас объекты — «Чекмарев — Каменев Г.П. йорты» Карл Маркс урамының кызыл сызыгында, Казан Кремле ансамбленең сак зонасында, Казанның «югары урамнар» районы Казанның даими планы буенча хәлле кешеләргә капиталь төзү өчен бүлеп бирелгән территориядә урнашкан. Бу 1768 елда Екатерина II тарафыннан «иң югары расланган» губерна архитекторы, Казанның даими планы авторы, архитектор Василий Кафтыревның безнең вакытка кадәр килеп җиткән төзелешләренең берсе. Бина рәсми рәвештә 1775 елда төзелгән. Бина Воздвиженская һәм Поперечно-Покровская урамнары почмагында урнашкан ике бинадан торган комплекска керә. Бу биналарның тарихы урамның каршы ягында урнашкан Император Казан I гимназиясе тарихы белән тыгыз бәйләнгән (К. Маркс, 10) ^[2]

Тарих

Ике йөз ел ярым дәвамында бина үзенең йөзен берничә тапкыр үзгәрткән, киңәйгән, йорт хуҗаларының үзләре дә үзгәргән. Тарихи, архив һәм библиографик тикшеренүләр нигезендә түбәндәге этаплар билгеләнгән:

1774 елга кадәр-даими чор;
1774—1806 еллар-даими торак чор;
1806—1918 еллар-гимназия чоры;
1918—2004 еллар- революциядән соңгы чор;

Даими вакыт (1774 елга кадәр)

XVII — XVIII гасыр башына караган 10га якын граждан бинасы Казанда бүгенге көнгә кадәр сакланып калган. Шәһәрнең планнарында 1768 елда почмак бинасы урынында Арча (соңрак Воздвиженская) һәм Поперечный Покровская урамнары почмагын теркәп торучы таш бинаны күрергә була.

Йортның даими килеп чыгуын объектның архитектура тикшеренүләре раслый. Заманча планнар буенча, хәзерге К. Маркс урамы буенча өч тәрәзәле йортның оригиналь макеты ачыкланган - беренчел күләмдәге диварлар нигезендә зур кирпеч табылган. Бу факт В. Кафтыревның шәһәрнең гамәлдәге таш төзелешенә бик сак каравын раслый, ул яңа корылмаларның генераль планын гына гамәлгә ашырмый, планны тормышка ашыру вакытында булган биналарны реконструкцияләүгә дә мөрәҗәгать иткән. Бу очракта ул булган күләмне яңа даими урамга (хәзерге Япеева) кадәр тәмамлый, фасадны Карл Маркс урамы буенча 7 тәрәзәгә кадәр симметрик рәвештә арттыра. Кафтырев өстәгән бүлмәләрдә шулай ук тартма рәвешендәге гөмбәз эзләре бар.

Даими чор (1774-1806) )

1806 елга кадәр йорт генерал хатыны Великопольская милкендә булган. Белгәнебезчә, Великопольская ханым икенче тапкыр алпавыт А. Ф. Моисеевка кияүгә чыга һәм, мөгаен, Моисеева буларак, 1806 елда гимназия йортын сата. Бинаның тышкы кыяфәте Кафтыревның шәһәрнең бу өлкәсендәге гомуми төзелеш идеясы белән тулысынча туры килә.

Гимназия чоры (1806-1918). )

Башка биналар белән беррәттән гимназия өчен йорт сатып алу, гимназиянең университеттан күптән көтелгән аерылуы белән бәйле. Беренче Казан гимназиясе 1758 елда ачылган, хәзерге К. Маркс һәм Жуковский урамнары почмагында урнашкан, 1785 елга кадәр ул Мәскәү Университеты карамагында булган. 1803-нче елда Гимназия нигезендә Казан университеты оеша, ул 1835-нче елга кадәр гимназия эшчәнлеген контрольдә тота.

1806 елда, "Иң югары расланган план" буенча, гимназиягә 5 буш җир бүленә, ләкин аларның барысы да соңыннан калмый. 1810 елгы гимназия милеген инвентаризацияләүдә "урам аша, Молостовский йорты каршындагы" таш кухня һәм агач хезмәтләре булган ике катлы йорт Моисеева йорты исемлегенә кертелгән.

Еш кына янгыннар Россиянең барлык шәһәрләрендә табигый афәт булган. 1815 елда, барлык Казанның диярлек зур уттан янган, 2 меңнән артык йорт җимерелгән. 1815 елда янгыннан соң реконструкция бинаның тышкы кыяфәтен сизелерлек үзгәртә. Кафтыревның үзенчәлекле элементлары юкка чыга, һәм классицизмга хас булган кат арасы билбаулар пәйда була. Бу чорда Япеев урамы ягыннан янкорма ясала. Мөгаен, бинаның иске өлеше якындагы канатка тоташкан.

Өй тоткыннар өчен больница буларак кулланылган (өске катта), аскы катта больница тәрбиячесе (фельдшер) һәм бүлмә сакчылары фатиры, подвалда казарма һәм кухня бар. Күрше йорт - (Милли мәктәпнең элеккеге канаты) 1836 елдан Гимназия (Воздвиженская) чиркәве руханиларының фатирлары булып тора.

Революциядән соңгы чор (1918-2004). )

Революциядән соң биналар миллиләштерелде һәм таландылар. 1918 елда Беренче ирләр гимназиясен II дәрәҗә бердәм хезмәт совет мәктәбенә әверелдерү бара. Биналар дәүләт милкенә күчерелә. 1995 елда, объект Адмиралтейство комплексы белән бергә К. Маркс, 17 урамы буйлап федераль (бөтен Россия) әһәмиятле тарихи-мәдәни мирас объектлары исемлегенә кертелә, 1995 елның 20 февралендәге Россия Федерациясе президенты Указы белән расланган.

1998 елдан бирле бина Казан шәһәре администрациясе Мәгариф идарәсе балансында була, ә һәйкәлне коррекция белем бирү мәктәбе файдалана. 1990-нчы еллар ахырына бина протестант мәгариф учреждениесенең милеге булды. 2002 елга бина авария хәлендә, төп фасад буенча ярыклар бара.

Хәзерге этап (2004 елдан. )

2012 ел башында^[3] бина, 2012 елның 16 февралендә төзелгән, Казан агломерациясен үстерү һәм шәһәрнең тарихи үзәген торгызу һәм реконструкцияләү эшендә ASG^[4] катнашу өчен, Казан Мэриясе һәм ASG компанияләре инвестиция төркеме арасында дәүләт-шәхси партнерлык кысаларында, ASG компанияләре инвестиция төркеменә тапшырыла ^[5] . Хәзерге вакытта фасадны торгызу эшләре тәмамланган, бинаның эчке өлешендә эш дәвам итә.

Искәрмәләр

↑ Акт Государственной историко-культурной экспертизы, стр.17 (PDF), archived from the original (PDF) on 2024-07-26, retrieved 2024-07-25
↑ Научный журнал «Мир искусств: Вестник Международного института антиквариата ASG» (№ 1 (01) 2013, статья «Дом Н. С. Великопольской — I Казанской мужской Гимназии» Сизиковой М., Хайруллиной А.
↑ Иске Казан Компания «ASG» взяла на реставрацию ещё три исторических здания в центре Казани архив күчермәсе, archived from the original on 2013-09-27, retrieved 2020-12-26
↑ Официальный сайт ASG Инвестиционной группы компаний
↑ ИА «Татар-Информ» Миллиардер Семин восстановит к Универсиаде 17 зданий в историческом центре Казани, archived from the original on 2013-10-02, retrieved 2020-12-26

Әдәбият

Егерев В. В. Казанские архитекторы второй половины XVIII — первой половины XIX вв.
Ермолаев И. П. Предшественница Казанского университета (к 250летию Первой Казанской Гимназии). Казань, 2008
Загоскин Н. П. Спутник по Казани. Иллюстрированный указатель достопримечательностей и справочная книжка города. Казань, 1895.
Республика Татарстан: памятники истории и культуры: каталог-справочник./М-во культуры РТ. — Казань: Изд-во «Эйдос», 1993.
М.Рыбушкин. Краткая история города Казани. Казань Типография Л.Шевиц 1848 г.
Научный журнал «Мир искусств: Вестник Международного института антиквариата ASG» (№ 1 (01) 2013, статья «Дом Н. С. Великопольской — I Казанской мужской Гимназии» Сизиковой М., Хайруллиной А.

[1] Акт Государственной историко-культурной экспертизы, стр.17 (PDF), archived from the original (PDF) on 2024-07-26, retrieved 2024-07-25

[2] Научный журнал «Мир искусств: Вестник Международного института антиквариата ASG» (№ 1 (01) 2013, статья «Дом Н. С. Великопольской — I Казанской мужской Гимназии» Сизиковой М., Хайруллиной А.

[3] Иске Казан Компания «ASG» взяла на реставрацию ещё три исторических здания в центре Казани архив күчермәсе, archived from the original on 2013-09-27, retrieved 2020-12-26

[4] Официальный сайт ASG Инвестиционной группы компаний

[5] ИА «Татар-Информ» Миллиардер Семин восстановит к Универсиаде 17 зданий в историческом центре Казани, archived from the original on 2013-10-02, retrieved 2020-12-26

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]