Җинаять

Җинаять
... хөрмәтенә аталган	Аван[d]
Кайда өйрәнелә	криминология[d]
Агенс имеет роль	җинаятьче[d]
Класс действия агенса	кеше һәм кешеләр төркеме[d]
Обрабатывается, смягчается или управляется	борьба с преступностью[d] һәм предупреждение преступности[d]
WordLift сылтамасы	data.wordlift.io/wl76541/entity/criminal
Моңа өлешчә туры килә	хокук бозу[d] һәм Q117849106?
Берләшмәләре	исемлекне карагыз[d]
Җинаять Викиҗыентыкта

Җинаять (бор. төрк. könisizlik (~күнесезлек)) — җәмгыятьтә кешеләр өчен куркыныч тудыру белән бәйләнгән, закон тарафыннан тыела торган гамәл, эш, иҗтимагый куркыныч гамәл. Җинаять кылучы затка җинаять җаваплылыгы чараларын куллануга китерә. Җинаятьләрнең гомуми массасыннан формаль билге (алар өчен җинаять җәзасын билгеләү, җинаять законы белән тыелу), шулай ук матди билге (җәмгыять өчен куркынычлыкның югары дәрәҗәсе, хокук тәртибен бозуларның асылы) буенча аерылып торырга мөмкин.

Гомумән алганда, җинаять кешенең делинквент (җинаятьчел) үз-үзен тотышы формасы булып тора. Н. С. Таганцева сүзләренә караганда.:

«Җинаять» исеме үзеннән күренгәнчә, мондый гамәлләр үз эченә күчеш, ниндидер чик, кире кагу яки җимерелү өчен җинаять төзергә тиеш.

Хәзерге Җинаять кодексларында формаль («җинаять — җәза куркынычы белән тыелган гамәлләр») яки җинаятьне формаль-матди билгеләү, шул исәптән анда иҗтимагый куркыныч билгесе дә бар. Моннан тыш, субъектив алмаш принцибын кулланган илләрдә (мәсәлән, Россиядә) бу төшенчәгә гаеплелек билгесе өстәлә.

Җинаять төшенчәсе эволюциясе  

Борынгы дөнья һәм урта гасырлар законнары белән " җинаять» төшенчәсе билгеле түгел иде, ул бары тик Яңа вакыт законнарында гына барлыкка килде. Урта гасыр хокукының рус телле чыганакларында «обида» (Рус правда), «лихое дело» (1550 елгы Судебник), «злое дело» (1649 елгы Соборлы сыешу) кебек төшенчәләр кулланыла, әмма алар туган төшенчә характерында түгел.

Шулай да 1791 һәм 1810 еллардагы Француз җинаять кодексләреннән танылучы җинаять эшләре өчен хас аерым билгеләр бирергә була: җинаять эше законсыз җинаять юк принцибы буенча җәза яный торган җинаять эше дип таныла. Бу билгеләр соңрак барлык Европа Җинаять кодексларына теге яки бу формада күчкән.

Бу җинаятьнең җинаятьчелекне билгеләүче төп хәл буларак җинаятьне формаль билгеләү, җинаять-хокукый тыюның булу-булмавын күрсәтә. Мондый формаль билгеләмә җинаять эшенең социаль асылын ачып бетермәде, нигә бу гамәл җинаятьчел дип танылды һәм җинаять Законына шундый ук буларак кертелде дигән сорауга җавап бирмәде. XX гасырда бу алым доктриналь тәнкыйтькә дучар ителә: галимнәр җинаятьне матди билгеләү тәкъдим ителә башлый.

Җинаятьнең матди билгеләмәсе җәмгыятькә зыян китерүнең объектив сәләте буларак аңлана торган иҗтимагый куркыныч билгесе аңа формаль кертелүдән аерылып тора.

Җинаятьне матди яктан билгеләү алшартларына нигез салган беренче норматив акт булып, Франциядә кабул ителгән 1789 елгы кеше һәм граждан хокуклары Декларациясе торды. Аның 5 статьясында закон җәмгыять өчен зарарлы гамәлләр генә тыелырга хокуклы, дип әйтелде. Соңрак охшаш билгеләмәләр күп кенә галимнәр тарафыннан бирелсә дә: әйтик, XIX гасыр уртасындагы «Англия законнарына яңа шәрехләр» га Стифеналар белән тагын бер Уильям Блэкстонга чыккан шундый билгеләмә бирелгән иде:

Җинаять-зарарлы юнәлеш күзлегеннән карала торган шәхси яки гавами хокук бозу (ингл.evil tendency) мондый закон бозу каршы җәмгыять тулаем алганда, һәм шуның аркасында вәгъдәле.

Р. Иеринг җинаятьне «кануннар белән җәмгыятьнең тормыш шартларына зыян китерә торган зыянлы мөнәсәбәт " дип атаган. Н. Д. Сергеевский «җәмгыять яки хосусый затларга зыян китерә торган гамәлләр»булуын билгеләп үтте.

Җинаять законында җинаятьнең матди билгеләре беренче тапкыр Бавария Корольлегенең Җинаять кодексының Ансельм Фейербах тарафыннан төзелгән, әлеге билгеләмәне үзлелеге һәм явызлыгы күләме аркасында суд тарафыннан закон бозу очраклары ачыкланган.

Ләкин күп кенә җинаять кодекслары җинаять конструкциясе, кагыйдә буларак, турыдан-туры беркетелә алмый; формаль билгеләмә кулланыла, кагыйдә буларак, законда кулланыла торган терминнарны билгеләү бүлегендә урнаштырыла.

Җинаятьне билгеләүнең матди конструкциясен иҗтимагый куркыныч билгеле бер даирәгә зыян китерү аша тасвирлана торган ялган Материаллардан аерырга кирәк. Тарихлар җинаятьнең ялган билгеләренең мондый мисаллары билгеле: «җинаять — җинаять — җәза бирелә торган хөкүмәтнеке», «җинаять — урта әхлакый чара», «җинаять-бөтен билгеләнгән тәртипкә каршы килә торган гамәлләр"»; бу билгеләмәләр эшне криминальләштерү мәсьәләсен хәл иткәндә җәмгыять мәнфәгатьләрен исәпкә алуның күренешен барлыкка китерә, әмма куркыныч астына куела торган мәнфәгатьләр даирәсенең күп булуы аркасында, эштә барысы да ирекле-формаль криминализациягә килә.

"Җинаять» төшенчәсен билгеләүгә яңа алымнар эшләү хәзер дә дәвам итә. Кайбер авторлар тарафыннан, мәсәлән, җинаятьнең асылы зат тарафыннан кылына торган гамәлләр түгел, ә аны башкарганда барлыкка килә торган иҗтимагый әһәмиятле мөнәсәбәт булудан чыгып эш итү тәкъдим ителә.

Җинаять билгеләре

Җинаять хокукындагы эшчәнлек кеше үз-үзен тотышы акты буларак аңлана, ул актив (гамәлдә) да, пассив формада да (гамәл кылмау), җәмгыять өчен куркыныч нәтиҗәләргә китерә ала: шәхеснең физик, әхлакый һәм матди зыяннары, икътисадый институтларның нормаль эшләвен бозу, әйләнә-тирә мохиткә зыян һәм башкалар.

Җинаять кылуга күрсәтмә зур әһәмияткә ия. Беренчедән, шуның аркасында Җинаять кеше үз-үзен тоту акты дип танылырга мөмкин, ә аның фикере һәм фикерләве түгел. Бу хәл әле Рим хаклы була: әле Бөек Юстиниан Дигестларында ук берәү дә фикер өчен җәза тотмый (лат). cogitationis poenam nemo patitur). Гамәл чагылышлылык билгесенә җавап бирергә, ягъни кеше белүе өчен үтемле булырга тиеш, аның объектив (субъектка бәйле түгел) тасвирламасын төзү мөмкинлеге булырга тиеш.

Шунысын да билгеләп үтәргә кирәк, кешенең җинаятьчел фикер һәм инануларын тану мөмкинлеге булмау башка затларга адресланган җинаять актын тануның мөмкин булмавын аңлатмый: күп кенә дәүләтләр законнары җинаять дип таныла, әйтик, мыскыллау һәм ялган сүзләр, көч куллануга өндәүләр, шул исәптән дәүләт хакимиятенең гамәлдәге институтларын ачуга юнәлтелгән. Мондый гамәлләрнең криминальләшүе, гомумән, аларның объектив зыян китерүе аркасында, сүз иреге принцибына каршы килми.

Шулай ук кешенең физик яки психик халәте, социаль статусы һәм шәхеснең эчке (характеры, привычка) һәм тышкы (раса, милләт) характерда башка үзлекләре дә җинаятькә дучар була алмый; хәзерге Җинаять хокукында шәхеснең «куркыныч торышы» турындагы күзаллаулар нигезендә җинаять репрессиясе чараларын куллану мөмкин түгел дип санала.

Моннан тыш, гамәл үз-үзеңне тоту актыннан гыйбарәт булганлыктан, җинаятьчел гамәлләре яки эшләмәүләре генә танылырга мөмкин. Үз-үзен тотышы мотивированнлык билгеләре (гамәлләр кылу) һәм максатчанлыгы белән характерлана, ул кеше тарафыннан аның эш нәтиҗәләренең мөмкин булуын аңларга тиеш; әгәр бу билгеләрнең берсе булмаса да, үз-үзеңне тоту юк, димәк, җинаять тә була алмый.

Мәсәлән, ялган гамәлләр түгел: әгәр бер кеше егылудан котылу өчен башкасы өчен көрәшергә омтыла һәм нәтиҗәдә сәламәтлеккә соңгы зыян китерә икән, бу гамәлләр җинаятьчел дип таныла алмый. Аналогично эш куелган очракларда, кайчан гамәлләр совершается бу бессознательном торышы яки аркасында непреодолимой көчләр (табигый бәла-казалар яки булдырылган башка кешеләр нештатной хәл). Бу очракта да кешенең ихтыяр иреге турында сөйләргә ярамый: аның хокукка һәм хокуксыз, җинаятьчелеккә һәм үз-үзен тотышына сайлау мөмкинлеге юк. Күп кенә илләрнең законнары үз эченә алган махсус нигезләмәләр билгели торган непреступность мондый гамәлләр.

Әйтик, Кытай Җинаять кодексының 13нче маддәсендә «начар нәтиҗәләргә китерсәләр дә, аңлы яки саксыз винаның нәтиҗәсе булмаган гамәлләр, ә аны алдан күреп булмый, җинаять дип танылмаган», ә АКШның модель компаниясе гомуми билгеләмәсе белән генә чикләнеп калмый."

Билгеләре

(1) Зат, әгәр дә аның җаваплылыгы, үз эченә ирекле рәвештә кылган яисә әлеге затта кыланмаган гамәлләр кылган яисә кылган гамәлләре, физик мөмкинлеге кергән очракта гына, мөрәҗәгать кылуда гаепле дип танылырга мөмкин.

(2) Мәгънәсе буенча әлеге мәкаләнең түбәндәге гамәлләр булып тормый ирекле:

(ә) Рефлектор яки конвульсив

(c) гипноз тәэсирендә яки гипнотик кисәтү нәтиҗәсендә кылынган гамәлләр

(Д) башка хәрәкәтләр

Затта сайлау иреге булмау шулай ук аның физик мәҗбүр итүенә карата кулланылышта булырга мөмкин. Бу очракта гамәлләр, шулай ук, мөмкин түгел билгеле җинаять. Тиешле закон нормасы, әйтик, РФ Җинаять кодексының 40 статьясындагы 1 өлешендә күрсәтелгән, ул «физик мәҗбүр итү нәтиҗәсендә, әгәр зат үз гамәлләре (гамәл кылмау) белән җитәкчелек итә алмаса, җинаять җаваплылыгына тартыла торган мәнфәгатьләргә зыян китерү җинаять булып тормый»дип билгели.

Җинаятьчел гамәлләр гамәлләр гамәлләр рәвешендә дә, гамәл кылмау рәвешендә дә ясалырга мөмкин; бу формалар тулысынча тигез, гәрчә төп (аеруча еш очрый торган) актив форма булса да. Мәсәлән, РФ Җинаять кодексында каралган җинаятьләрнең 70% ы гамәл кылу юлы белән эшләнә. Гамәл кылмау билгеле бер шартлар булганда гына җинаять санала: бу, беренчедән, бурыч (кагыйдә буларак, юридик) булу һәм, икенчедән, таләп ителә торган гамәл кылу мөмкинлеге булу.

Җинаятьләр категориясе

Җинаятьләр төрле нигезләр буенча төркемнәргә бүленергә мөмкин. Мондый классификацияләр норматив (закон чыгару) яки доктриналь (фәнни) характерда булырга мөмкин. Аеруча еш очрый классификация җинаятьләр буенча характеру һәм дәрәҗәсе иҗтимагый куркыныч буенча һәм туган объекты буенча. Классификациянең башка критерийлары җинаять кылу ысулының характеристикасын, аның тәмамлану дәрәҗәсе, субъект билгеләре һәм субъектив як билгеләре һ. б. үз эченә ала.

Классификация характерлар һәм дәрәҗәсе иҗтимагый куркыныч

Җинаять төркемнәренең нигезе булып аларның иҗтимагый куркынычлылык дәрәҗәсе һәм характеры хезмәт итә ала. Бу нигез буенча дөньядагы күпчелек дәүләтләрнең законнары белән 2-3 категориягә бүленә, өстәвенә, еш кына иң аз санда куркыныч җинаятьләр җинаять исеме ала[]. Җинаять гамәлләре өчен җәза минималь сроклары билгеләнә, еш кына алар җинаять җаваплылыгы белән бәйле башка нәтиҗәләргә китерми (мәсәлән, хөкем ителгәнлек).

Дөньяның күп кенә җинаять кодекцияләренең характеры һәм иҗтимагый куркыныч дәрәҗәсе гаеп формасына һәм санкциядә каралган җәзаның максималь күләменә бәйле рәвештә билгеләнә. Әйтик, 1992 елгы Франция Җинаять кодексының 111-1 статьясы җинаятьләргә, ялгышлыкка һәм хокук бозуларга, алар аңлы яисә саксызга һәм алар өчен нинди җәза билгеләнергә мөмкин булуына бәйле рәвештә, барлык җинаять эшләрен бүлешә (шулай итеп, бозулар — закон буенча штраф, хокукыннан мәхрүм итү яки хокук бозуларны чикләү, ә җинаять — бу-гомерлеккә яки ашыгыч рәвештә җәза күздә тотылган ниятләнгән гамәлләр). 1948 елда АКШ федераль ИК барлык җинаятьләрне дә 3 төркемгә бүлә: фелония (үлем җәзасы яки бер елдан артык вакытка ирекләреннән мәхрүм ителә), мисдиминор һәм вак тартылу (petty offence), алар 6 айдан артык вакытка төрмә бәяләмәсе яки 500 доллардан да артык булмаган күләмдә штраф белән җәзалана. Испаниядә җинаять эшләре Җинаять һәм хокук бозуларга, ГФРда — җинаять һәм җинаятьләргә бүленә.

Җинаятьләрнең ачык төрләре җинаять законнарының гомуми өлешендә күчерелмәгән илләрдә еш кына җинаятьләрнең категоризациясе аерым бер өлештә була, анда аерым җинаятьләр авыр яисә аз түгел (КХР, Швеция УК) дип билгеләнә.

Категоризация җинаятьләр мөмкинлек бирә дифференцировано якын килергә салу җинаять җаваплылыгы: җинаятьләр өчен кечкенә һәм югары дәрәҗәдәге авырлыктагы булырга мөмкин каралган төрле хокукый режимы. Бу, мәсәлән, затны җинаять җаваплылыгына тарту вакыты, җәза билгеләү, институтларны җинаять җаваплылыгыннан азат итү һәм җәзадан азат итү вакытына кагылырга мөмкин.

Кулсызлыкның туган объекты буенча классификациясе

Җинаятьләр алар кул сузучы объектлар буенча классификацияләнергә мөмкин. Мәсәлән, төрле туган объектлар үтереш (тормыш), урлашу (милек) һәм геноцид (кешелек дөньясы һәм куркынычсызлыгы) бар.

Хәзерге Җинаять кодексларында, кагыйдә буларак, туган объектлар буенча төркемләнә.

Гади һәм катлаулы җинаятьләр

Җинаять хокукы теориясендә катлаулы һәм гади эшләр башкарыла. Авыр җинаятьләрнең өч төре бүленә: составлы, дәвам иткән һәм дәвам иткән җинаятьләр.

Төп җинаять булып асылда берничә элементар гамәлнең уртак бер өлеше торган гамәл санала, аларның һәркайсы аерым җинаятьчел санала. Әйтик, РФ Җинаять кодексында венерик авыру йоктыруга китергән көчләү (РФ ҖК 131 ст.2 ө. «г» п.) һәм көчләүнең төп составы (131 ст. 1 ө.) булырга мөмкин.

Әгәр тәүбә итсәләр, Коръән белән гамәл кылып төзәлсәләр, һәр яшергән яки үзгәрткән аятьләрне дөресләп кешеләргә ирештерсәләр, шул вакытта тәүбәләрен кабул итеп, гөнаһларын гафу итәрмен. Дәвам ителә торган гамәлләр уртак максатка ирешүгә юнәлтелгән бер төркем эштән тора. Мәсәлән, бер тапкыр гамәлгә ашырыла торган күп томлы инша җыелышының китапханәсеннән урлашу; запас частьләр заводыннан чыгару, алардан әзер эшләнмәләрне җыю максатыннан һ.б. дөньяның күп кенә илләрендә (мәсәлән, Монголиядә) дәвам ителә торган җинаятьнең законлы билгеләмәсе юк, ләкин конструкциянең мәгънәсе буенча охшаш күпчелек илләрдә кулланыла.

Җинаять дәвам иткән очракта, үзенә йөкләнгән вазыйфаларны озак үтәмәү (мәсәлән, алиментлар түләү яки хәрби хезмәт узу буенча) дәвам иткән җинаятьчел гамәл кылмау актыннан тора.

Классификация башка хокукый фәннәр һәм хокук тармакларында

Җинаять хокукыннан тыш, җинаятьнең төрле аспектлары җинаять-процессуаль һәм җинаять-башкарма Хокук, шулай ук криминология һәм криминалистика карау предметы булып тора. Шуңа бәйле рәвештә башка җинаятьләр классификациясе дә булырга мөмкин :

Криминологиядә классификация нигезенә җинаятьченең шәхесе билгеләре, шулай ук җинаять кылуның механизмы һәм ысулы салына. Җинаятьләрнең әлеге классификациясе нигезендә җинаятьчелекнең төрле төрләре бүленә: көч куллану һәм файдасыз җинаятьчелек, балигъ булмаган балаларның җинаятьчелек һәм хатын-кызларның җинаятьчелек һ. б.

Җинаять-башкару хокукында җинаятьләрне классификацияләү беренче чиратта җинаятьченең шәхесе билгесенә бәйле. Хатын-кызлар һәм ир-атлар, балигъ булмаганнар һәм балигъ булмаганнар тарафыннан элек хөкем ителмәгән затлар һәм рецидивистлар тарафыннан кылынган җинаятьләр тикшерелә.

Җинаять-процессуаль хокукында җинаять эшләре кылу факты буенча кузгатылган җинаять эшләренең ни дәрәҗәдә тикшерелүенә һәм судта каралуына бәйле рәвештә классификацияләнә.

Җинаять төркемнәренең криминалистикасында тактик үзенчәлекләренә һәм аларны тикшерү методикасына бәйле рәвештә башкарыла.

Шулай ук карагыз

• Оештырылган җинаятьчел төркем

Чыганаклар

• Россия Федерациясе Җинаять кодексы / Тәрҗ.: М.Р.Әмирова, Н.Г.Хәйруллина. ─ Казан:Татарстан китап нәшрияты, 2006. ─ 199 бит.