Houmrul

Karikatura: Britaniä säyäsätçeläre Henri Kempbell-Bannermannıñ houmrul sigarası tötenen tüzärgä mäcbür.

Houmrul (ingl. Home Rule, «üzidärä») — XIX—XX ğasırlar çigendä İrlandiä avtonomiäse öçen xäräkät. Utraw östennän Britaniä suverenlığın saqlap, üz parlamentın häm üzidärä organnarın, yäğni dominion statusına oxşaş statusnı küzdä totqan.

Programma 1869 yılda irland liberalı Ayzek Batt tarafınnan täqdim itelgän. 1870 yılda ul Cirle xökümät assotsiatsiäsenä^[en] nigez salğan, 1873 yılda bu oyışma Houmrul ligasına^[en] üzgärtelgän. 1874 yılda 60 houmruler Britaniä parlamentı äğzası bulğan. Houmrulerlar liderı Çarlz Stüart Parnell^[en] bulğan.

Liberal’ firqä liderı Wilyam Yuart Gladston houmrulerlar belän berlekkä kergän häm ike tapqır (1886 häm 1893 yıllarda) parlamentta Houmrul turında bill (houmrul turında berençe qanun proyektı, houmrul turında ikençe qanun proyektı) täqdim itkän, läkin ike tapqır da bill liberallar öleşe (1890 yılda näq menä Houmrul mäs’äläse arqasında bülengännär) häm konservatorlar basımı astında uñışsızlıqqa oçrağan.

1912 yılda liberal’ xökümät ike yıl eçendä öç tapqır lordlar palatası tarafınnan kire qağılğan houmrul turında billne yañadan kertkän. Houmrul öçen xäräkät Olster protestantları arasında qatı qarşılıq tudırğan, alar yunionistlar qorallı oträdların (uniäne saqlaw tarafdarları) tözägännär.

Ämmä anıñ kertelüe suğış tämamlanğançığa qädär kiçekterelgän häm Tönyaq İrlandiäne qanun köçennän alıp taşlawçı östämä akt belän ozata baraçaq digän şart barğan.

Suğış tämamlanğaç, xäkimiätkä kilgän yarım räsmi şinfeynerlar firqäse houmrul turında aktnı tanudan baş tartqan häm üz maqsatın İrlandiä bäysezlegen iğlan itkän, ul 1921 yılnıñ 6 dekäbrendä Böyekbritaniä tarafınnan tanılğan. Moña qädär xäräkät citäkçelären citdi, ämmä ozaqqa suzılmağan ezärlekläwlär bulğan.

Ädäbiät

• Гомруль // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.

Sıltamalar

• Ирландия: Гомруль // Энциклопедия «Кругосвет»
• Акт об ирландском правительстве 1920 года, первоначальный текст
• Акт об ирландском правительстве 1920 года, утверждённый текст 2006 елның 21 декабрь көнендә архивланган.