Тын

Тын
География
Моның өлеше	Единая глубоководная система Европейской части Российской Федерации
АТБ	Тула өлкәсе, Рязань өлкәсе, Ростов өлкәсе, Липецк өлкәсе, Воронеж өлкәсе, Волгоград өлкәсе
Ил	Россия
Координатлар	54°0'43.9"N, 38°16'40.1"E, 47°5'11.0"N, 39°14'19.0"E
РДСР	05010100312107000000014
Tarddiad	Среднерусская возвышенность
Нинди сулыкка коя	Азак диңгезе
Бассейн мәйданы	422 000 км²
Озынлык	1870 километр
Су чыгымы	935 м³/с
Llynnoedd	Цимлянское водохранилище

Тын елгасы бассейны.

Тын, Дон (бор. грек. Τάναις — Танаис^[1]) — Русиянең Аурупа өлешендә урнашкан елга. Тынның бассейны мәйданы 422 мең км², мәйданы буенча Аурупада Идел, Днепр һәм Дунайдан гына калыша.

Елга озынлыгы 1870 км. Елга башы Урта Рус калкулыгында булса, тамагы — Азак диңгезендә.

Аның бассейны көнбатышка Днепер бассейны, түбән Идел бассейны көнчыгышта, һәм төньякта Ока бассейны (Идел кушылдыгы) арасында. Бассейнның күп өлешендә туганнар урта гасыр татарлары күчмә халкы булган.

Тын Новомосковск шәһәрендә Туладан 60 километр (37 миль) көньяк-көнчыгышка күтәрелә (үз чиратында Мәскәүдән көньякка 193 километр) һәм Азов диңгезенә 1870 километр агып тора. Елганың өске ярты тасмалары (мидерлар нечкә) көньяк, ләкин аның аскы яртысы зур көнчыгыш сызыгыннан тора, шул исәптән Воронеж, соңгы сузылу, диңгез, көнбатыш-көнбатышка таба. Елгадагы төп шәһәр - Тындагы-Ростов. Аның төп кушылдыгы - Шәмәли Тынык (Шәмәли Донец) елгасы, Украинаның урта-көнчыгыш чигендә урнашкан, шулай итеп гомуми бассейндагы башка ил. Өч зур кораб йозаклары һәм аңа бәйле буалар сериясенең көнчыгышында 101 километр (63 миль) Идел-Дон каналы урнашкан.

Плотиналар һәм каналлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Иң көнчыгыш ноктасында Дон Иделдән 100 километр ераклыкта килә. Идел-Дон каналы, 101 километр (65 миль) икесен тоташтыра. Бу нефть танкеры зурлыктагы судноларны ташый ала торган киң, тирән су юлы. Бу корабларның Каспий диңгезеннән китәргә мөмкинлек биргән икесенең берсе, икенчесе, Балтыйк диңгезенә тоташкан серия. Бәйләнгән Тын дәрәҗәсе imимлянск дамбасы белән күтәрелә, imимлянск сусаклагычын тәшкил итә.

Киләсе 130 километр (81 миль) Цимлянск дамбасы астында, Тынның җитәрлек тирәнлеге өч плотина һәм корабль йозак комплексы эзлеклелеге белән саклана: Николайевский корабль йозаклары (Николаевский гидроузел), Константиновск судносы йозаклары (Константиновский) гидроузел), һәм өчесенең иң яхшысы, Кочетовский корабль йозак (Кочатовский гидроузел). Кочетовский йозак, 1914–19 елларда төзелгән һәм 2004–08 елларда икеләтә, Шәмәли Тынык агымы астыннан 7,5 километр (4,7 миль) һәм Тындагы-Ростов 131 километры (81 миль). Бу 47 ° 34′07 ″ N 40 ° 51′10 ″ E. Бу корылма, дамбасы белән, җирле һәм Шәмәли Тыныкның иң аскы өлешенә кадәр йөри торган су башын саклый. Бу хәзерге вакытта Дондагы соңгы йозак; Аның астында тирән навигация казу ярдәмендә саклана.^[2]

Тынның аскы агымында суднолар җибәрү шартларын яхшырту өчен, су юллары хакимияте йозаклары булган тагын бер-ике түбән дамбалар планнарын хуплый. Болар Багаевский районында һәм, мөгаен, Аксайский районында булачак.^[3]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

↑ Дон (река в Европ. части СССР) — ЗСЭ
↑ Навигационно-гидрографический очерк 2012 елның 29 июнь көнендә архивланган. (Navigational and hydrographic overview), from the Main Shipping and Waterway Administration of the Azov and Don Basin (АД ГБУВПиС) (in Russian)
↑ Азово-Донской бассейн: Багаевский гидроузел – решение для Нижнего Дона Archived 2016-04-15 at the Wayback Machine (The Azov Sea - Don Basin: the construction of the Bagayevsly Dam is the solution for the lower Don), Морские вести, No. 8, 2013

[1] Дон (река в Европ. части СССР) — ЗСЭ

[2] Навигационно-гидрографический очерк 2012 елның 29 июнь көнендә архивланган. (Navigational and hydrographic overview), from the Main Shipping and Waterway Administration of the Azov and Don Basin (АД ГБУВПиС) (in Russian)

[3] Азово-Донской бассейн: Багаевский гидроузел – решение для Нижнего Дона Archived 2016-04-15 at the Wayback Machine (The Azov Sea - Don Basin: the construction of the Bagayevsly Dam is the solution for the lower Don), Морские вести, No. 8, 2013

[1]

[2]

[3]