Fäza-waqıt

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Fäza-waqıt latin yazuında])
Massivlı cisem yanında geodezik sızıqlarnıñ taypılışı - Fäza-waqıtnıñ käkrelege misalı

Fäza-waqıt[1][2] yäki fäza-waqıt kontinuumı - fäza tiñ xoquqlı waqıt ülçäneşe belän östälgän fizik model.

Fäza-waqıt - özleksez häm matematika qaraşı buyınça Lorents metrikasına buysınğan topologik törlelek (isäpläw fäzası).

Cir tiräsendäge Fäza-waqıtnıñ käkrelege

Lorents metrikası - Minkovskiy fäzasınıñ psevdoevklidik metrikası, Maxsus çağıştırmalılıq teoriäsendä barlıqqa kilä.

Maxsus çağıştırmalılıq teoriäsendä qullanıla torğan Minkovskiy yassı fäzası buyınça:

Anıñ metrik tenzorı:

İnterval:

Klassik fizikada waqıtqa bäysez Evklid fäzası qullanıla, çönki anda waqıt küzätüçe xäräkätennän bäysez bula.

Kosmologiädä fäza-waqıt täğlimatı berdäm abstrakt Ğälämenä berläşterelä.

Fäza-waqıtta koordinatalar çeltäre 3+1 ülçäneştä cäyelä, barlıq waqiğalar bilgelängän 4 ülçäneş belän taswirlana.

Fäza-waqıtta yaqtılıq konusı töşençäse barlıqqa kilä, ul mömkim bulğan koordinatlar zurlıqların çikli.

Ğomumi çağıştırmalılıq teoriäse[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ğomumi çağıştırmalılıq teoriäsendä fäza-waqıt berdäm dinamik tabiğätkä xas, fäza-waqıtnıñ barlıq fizik obyektlar belän tä'sir iteşüe näticäsendä gravitatsiä kilep çığa.

Ğomumi çağıştırmalılıq teoriäsendä fäza-waqıt yassı bulmıy inde, ä üz käkrelegen üzgärtä ala.

Köçle gravitatsion qırda fäza-waqıt Eynşteyn tigezlämäläre belän taswirlana, tigezlämädä sul yaqta - geometriä, uñ yaqta - matdä (energiä-impuls tenzorı). Şulay itep — metrik tenzorı - energiä-impuls tenzorına bäyle:

— Riççi tenzorı (fäza-waqıtnıñ käkrelege tenzorınnan kilep çıqqan)

)

— kosmologik daimie, - energiä-impuls tenzorı, vakuumda yaqtılıq tizlege, Nyuton gravitatsion daimie.

- Eynşteyn tenzorı

— Eynşteyn gravitatsion daimie.

İskärmälär[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. http://www.tatknigafund.ru/books/1832/read#page191 2016 елның 4 апрель көнендә архивланган. Татарча физик терминологиядә фәза һәм киңлек арасында принципиаль аермасы бар, киңлек - фәзаның тик бер генә координатасы була
  2. архив күчермәсе, archived from the original on 2016-04-04, retrieved 2016-02-12 

Ädäbiät[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]