Боляень Сыресь
| Боляень Сыресь | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | эрзә халкының баш аксакалы |
| Туган | 7 май 1958 (65 яшь) Саран, Мордовия Республикасы |
| Милләт | эрзә |
| Ватандашлыгы | Украина |
| Һөнәре | җәмәгать эшлеклесе, шагыйрь, тәрҗемәче |
| Сәяси фирка | Эрзянское национальное движение[d] |
| Хәрби дәрәҗә | подполковник[d] |
| Сайт | http://inyazoro.info/ |
Боляень Сыресь (1958 елның 7 мае, Саранск) — эрзә халкының баш аксакалы, эрзән шагыйре һәм тәрҗемәче, "Азат Идел-Урал" иҗтимагый хәрәкәте лидерларының берсе.
Гаилә һәм килеп чыгышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Саранскта рус-эрзән гаиләсендә туган. Әни - рус, әти - эрзә. Боляеня Сыресьның милли аңы аның әтисе линиясе буенча әбисе — Матрена Бутяйкина формалаштырган. Ул үзенең оныгына эрзән халкы һәм аның каһарманнары турында әкиятләр, риваятьләр һәм мифлар сөйләгән. Мордовиядә үсте, пионер, комсомолец иде. Хәрби училищеның беренче курсында КПССка укырга керә. 1978 елда Украинага күченә, Житомирда хезмәт итә. Соңыннан Хәрби-һава көчләре Киев институтына укырга китте. Украин дисиденты һәм сәясәтчесе Вячеслав Чорновил белән шәхсән таныш иде, ул Сыресьның сәяси карашларын формалаштыруга йогынты ясады.
«ĚRZÄŃ VAL» Җәмгыяте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Боляень Киевта «ĚRZÄŃ VAL» (тат. "Эрзән сүзе") җәмгыяте булдырган, ул Украинаның эрзән диаспорасын берләштергән. Рус-Украина сугышы башланганчы ук (2014) активистлар эрзән телендә китаплар бастырды, электрон эрзән-рус сүзлеге төзеде.
Абруй революциясе һәм рус-украина сугышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Абруй революциясендә катнашучы. Революциянең соңгы, иң куркыныч көннәрендә Мәйданда улы һәм дуслары белән бергә булды. Банкова урамында "Беркут" бүлекчәсе сугышчылары бик каты кыйналган. Башында дүрт тирән яра, баш сөяге ярылу, баш мие селкенү, өч сынган кабыргасы алган. Рус-Украина сугышы башлангач, фронтка волонтер буларак барган. Соңрак Украина Кораллы Көчләренең 10-нчы тау-штурм бригадасы сафларына мобилизацияләнгән, хәрби гамәлләрдә катнашкан.
«Азат Идел-Урал» иҗтимагый хәрәкәте[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
2018 елның 21 мартында Боляень һәм аның татар көрәштәше Рәфис Кашапов, шулай ук Украина фин-угористы Ростислав Мартынюк "Азат Идел-Урал" иҗтимагый хәрәкәтен оештыру турында белдерделәр[1]. Журналистларның сорауларына җавап биреп, Сыресь Мәскәүне Идел-Уралдан чимал буларак ресурслар чыгарып кына калмыйча, әсаба халыкларны агрессив русификацияләү сәясәтен дә уздыруда гаепләде.
Ул берничә тапкыр Мордовия Республикасы хакимиятенә эрзәләрне русификацияләүне туктатырга таләп итеп мөрәҗәгать итте. Җәмгыятьтә эрзә теленең ролен көчәйтү турында мөрәҗәгать итә[2]. Боляень Мордовия Республикасы мәдәният министрыннан дөнья киноклассикасын республиканың дәүләт телләренә – эрзә һәм мукша телләренә тәрҗемә итәргә (кабатларга) сорады. Боляень тәкъдимнәре республика хакимиятенә ярдәм итмәде, ләкин РФ әсаба халыклары арасында җанлы фикер алышу тудырды.
2018 елның көзендә Азат Идел-Урал хәрәкәте лидерларының берсе Боляень Сыресь Европа милли азчылыкларының федераль берлегенә (FUEN) Идел буе халыклары телләрен яклауда ярдәм сорап хат язган иде[3].
«Ирекле Идел-Урал» исеменнән халыкара оешмаларга берничә мөрәҗәгать авторы. 2019 елның гыйнварында Боляень милли азчылыклар эшләре буенча ОБСЕ Югары Комиссарга эрзяннарга үз милли каһарманы – Пургазга һәйкәл урнаштырырга ярдәм итәргә чакырып мөрәҗәгать итте[4]. Соңрак шул ук уңайдан БМО Югары комиссары Офисына кеше хокуклары буенча мөрәҗәгать иткән. Бу хатларда ул "эрзян халкының эрзян мәдәниятен саклауга һәм үз милли каһарманнарын хөрмәтләүгә хокукын гамәлгә ашырырга ярдәм итәргә" сораган[5].
Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Киевта "Азат Идел-Урал" хәрәкәте игълан ителде https://www.azatliq.org/a/29113653.html
- ↑ "Урыс теле генә түгел, һәр тел уникаль" https://www.azatliq.org/a/30658883.html
- ↑ "Азат Идел-Урал" Европа оешмасын Кремльнең милли сәясәтенә күз йомуда гаепли. Азатлык Радиосы. 7 май 2019
- ↑ Рамазан Алпаут. Сыресь Боляень: "Мы не хотим становиться русскими, дайте нам быть собой!". Idel.Реалии. 25.01.2019
- ↑ Организация "Свободный Идель-Урал" пожаловалась в ООН на власти Мордовии. 2020 елның 6 апрель көнендә архивланган. Укринформ. 21.08.2019