Курганнарда утлар (повесть)
| Курганнарда утлар | |
| Нигезләнү датасы | 1920 |
|---|---|
| Әсәр яки аның атамасы теле | рус теле |
«Курганнарда утлар» (русча: "Огни на курганах") — Василий Янның тарихи повесте (еш роман дип атала)[1] Урта Азиянең согдлар һәм скифлар бабаларының Зөлкәрнәйн Падишаһ армиясенә каршы торуы турында. 1920-нче еллар ахырында — 1930-ынчы еллар башында язылган.
«Курганнарда утлар»га кадәр Василий Ян инде берничә тарихи хикәя һәм «Финикий корабы»н бастырган булган. Автор Урта Азиядә күп булган, аның буенча сәяхәт иткән, аны өйрәнгән һәм яраткан, аның тематикасы аның иҗатында төп булып киткән. Шулай ук Ленин китапханәсендә тасвирланган эпоханы өйрәнү буенча теоретик эш тә эшләнгән булган.
Хикәяне язу моментына Македонияле Александр образы күп нәрсәдә көнбатыш тарихи һәм нәфис әсәрләрендә күбесе идеаллаштырылган булган, В.Ян сүзләре буенча "бик шәп монарх типы, изгелеклек, ирлек, миһербанлык" буларак. Китапның максатларның берсе булып "дошманнарын рәхимсез һәм кызганусыз җимерүче"нең реалистикрак сурәтләү булган. Александр Македонияле чынлап та бу хикәянең баш тискәре персонажы булып тора. Аның характерының барлык кимчелекләре күрсәтелгән - мактанчылык, тәкәбберлек, рәхимсезлек. Автор Александрга хәтта батырлыкка ия булудан да баш тарткан (көрәшнең бердәнбер сәхнәсендә полк җитәкчесе үзен иң начар рәвештә күрсәткән).
Повестьнең баш каһарманнары - Александрга каршы торучы скифлар һәм согдлар җитәкчеләр Будакен һәм, аеруча, Спитамен, «Аларны бертуктаусыз җиңеп һәм шул ук вакытта тотылмыйча Александр гаскәрләре белән уңышлы көрәшә алган сәләтле каһарман җитәкче» һәм скиф сугышчылары, киресенчә идеаллаштырылган рәвештә, риваятьләрдә калган итеп күрсәтелгән. Шулай итеп, Спитамен согд һәм скиф халкыннан алынган хатын улы буларак сурәтләнгән, гәрчә ул Фарсы иле асылзатларыннан булса да.
Китапта өч мәдәният каршылыгы күрсәтелгән — Борынгы Греция, Иран һәм Скиф мәдәниятенең. Скифларга иң күбе игътибар күрсәтелгән булган, аларның гадәтләре бик тәфсилле итеп тасвирланган.
Басмалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Беренче мәртәбә 1932 елда «Молодая гвардия» нәшрияты тарафыннан нәшриятта кәгазь кытлыгы сәбәпле бик кыскартылган рәвештә нәшер ителгән булган. Басманың уңайлы яклары булып автор кереш сүзе һәм Александр йөрешләре картасы, Ян тарафыннан югары бәяләнгән Бехтеев, Владимир Георгиевич иллюстрацияләре. Василий Ян тормыш ахырына кадәр кулъязманы даими эшкәрткән һәм эшен тәгаенләп торган, Александр яулап алучы турында трилогияне барлыкка китерергә планлаштырган, анда «Курганнарда утлар» икенче китап булыр иде. Серияне барлыкка китерүгә гариза "Детская литература" нәшрияты планына кертелергә вәгъдә ителгән булган, әмма бу чынлыкка ашмаган. Авторның барлык тырышуына карамастан, шул вакытта бүтән басмалар булмаган. 1959 елда язучының угылы тарафыннан нәшер ителергә әзерләнгән китап «Детская литература» нәшриятының «Школьная библиотека» сериясендә авторның автобиографиясен, фәнни эпилог, И. Архипов иллюстрацияләре белән чыккан; текст шактый тулыландырылган булган (13 баш һәм эпилог) һәм төзәтелгән булган. Шул вакыттан бирле китап күп мәртәбә янә бастырылган булган һәм күп телләргә тәрҗемә ителгән булган. Повестькә өстәмә булып трилогиянең өченче өлешенә бүлек буларак «Зәрдөштнең Күк сойкасы» (русча: "Голубая сойка Заратустры") хикәясе булып тора.