Мөхәммәт-Сафа Биккенин
| Мөхәммәт-Сафа Биккенин | |
|---|---|
 | |
| Туган | 5 (17) июль 1839 Чирмешән, Апас районы, Татарстан АССР |
| Үлгән | 1 март 1924 (84 яшь) |
| Ватандашлыгы | Россия империясе.svg){kind=small} СССР |
| Һөнәре | галим |
Мөхәммәт-Сафа Биккенин (Мөхәммәд-Сафа Абдул-Кәрим улы Биккенин, 5 июль, 1839, Икенче Чирмешән, Тәтеш өязе, Казан губернасы - 1924 елның 1 марты, шунда ук) - мулла, ахун, укытучы, мәгърифәтче. Казан губернасында беренче рус-татар мәктәбенә нигез салучы.
Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Мөхәммәт-Сафа Биккенин 1839 елның 5 июлендә Казан губернасы Тәтеш өязенең Олы Таяба волосте 2-нче Чирмешән авылында (хәзерге Татарстан Республикасы Апас районы Чирмешән авылы) дәүләт крестьяны Абдул-Кәрим Биккенин (1784-1861) һәм аның хатыны Насыха Фәйзуллина (1810 -?) гаиләсендә туган. Гаиләдә шулай ук уллары Мөхәммәд-Шәриф, Мөхәммәд-Садыйк, Бикчәнтәй һәм ике кызы була.
Авыл җыенында Мөхәммәт-Сафа Биккенин мәхәллә мулласы итеп сайлана һәм Казанның 1нче мәдрәсәсенә җибәрелә, аны 1872 елда тәмамлый, мәдрәсәдә уку чорында лингвист-тюрколог, Император фәннәр академиясенең булачак академигы, коллеж киңәшчесе, Казан уку округының татар, башкорт һәм кыргыз мәктәпләре инспекторы Василий Васильевич Радлов белән таныша. В. В. Радлов тәкъдиме буенча Мөхәммәд-Сафа Биккенин Уфада «Уфа һәм Симферополь шәһәрләрендәге татар укытучылар мәктәпләре турындагы нигезләмә» нигезендә «татарларның башлангыч училищеларына әйдәп баручы һәм тәҗрибәле укытучылар әзерләү» максатында яңа төзелгән укытучылар мәктәбенә укырга керә 1876 елда тәмамлый.
Укытучылар мәктәбен тәмамлаганнан соң имтихан тапшыра һәм 1876 елның 9 июнендә «ул сәләтле имам, хатыйп һәм мөдәрис була».[1] 1876 елның августында Мөхәммәд-Сафа авыл җыенында указлы икенче мулла итеп мәхәллә мәчетенә билгеләнә.
1877 елда Чирмешән авылында балалар өчен мәктәп ачуда ярдәм итү буенча В. В. Радловка мөрәҗәгать итә. 1878 елның 14 февралендә, Халык мәгарифе министры граф Д. А. Толстойның шәхси боерыгы нигезендә, Казан губернасының Тәтеш өязенең 2-нче Чирмешән авылында «халык мәгарифе министрлыгының татарлар өчен бер сыйныфлы мәктәбе» ачыла.[2][3]
Үзе төзегән мәктәптә М. - С. Биккенин күп еллар укытучы була, балаларга татар һәм рус телләрен өйрәтә.
1924 елның 1 мартында туган авылында вафат була, Чирмешән авылы зиратында җирләнә.
Гаиләсе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Хатыны – Биби-Зөһрә Төхвәтуллина
- Улы – Мөхәммәд-Фатыйх (1880-1964), Үзбәк Республикасының атказанган укытучысы.
- Улы – Хатыйп Сафа улы (1881-1957), сәүдә хезмәткәре.
- Улы – Тәүфыйк Сафа улы (1884-1953), укытучы.
- Улы – Касыйм Сафа улы (1885-1944), укытучы.
- Кызы – Биби-Сара Сафа кызы (1888-1964).
- Улы – Габделгани Сафа мулы (1890-1915), Беренче бөтендөнья сугышында һәлак була.
- Улы – Абдул-Бари Сафа улы (1896-1981), табиб, медицина фәннәре кандидаты, доцент.
- Кызы – Мәсхүдә Сафа кызы (1902-1983), табиб.
Оныклары: 28, оныкчыклары: 40, оныкчыклары балалары: 46.
Хәтер[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
2006 елда Апас районы Чирмешән авылы мәктәп бинасында мемориаль такта ачылган.[4]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ НАРТ, ф. 2, оп. 2, д. 866, л. 9.
- ↑ НАРТ, ф. 2, оп. 2, д. 866, л.201.
- ↑ Апас районы Чирмешән мәктәбе үзенең 140 еллык туган көнен билгеләп үтте., archived from the original on 2023-02-27, retrieved 2023-02-27
- ↑ Мәктәп тарихыннан. Электронное образование в Республике Татарстан (2017-04-18). әлеге чыганактан 2017-08-30 архивланды. 2023-02-27 тикшерелгән.
Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Биккенин Р. Р. Мухаммед-Сафа Биккенин и Василий Васильевич Радлов: из истории первого в Казанской губернии татарского начального училища // Гасырлар авазы (Эхо веков). — № 1 (43). — С. 8-15. Архивировано из первоисточника 20 апрель 2018.
- Биккенин Р. Р. М.-С. Биккенин и В. В. Радлов. История открытия одной татарской школы // Начальная школа. — № 6. — С. 101-109.
- Мухаммед-Сафа Биккенин и его потомки: Генеалогическое древо, воспоминания / Под общ. редакцией Р. Р. Биккенина. — СПб., 2017. — 112 с.