Арамазд
| Арамазд | |
| әрм. Արամազդ[1] | |
| Җенес | ир-ат[1] |
|---|---|
| Балалар | Анаит[d], Астхик[d], Нане[d], Вахагн һәм Михр |
| Илаһ карый | әрмән мифологиясе[d][1] |
Арамазд (әрмән телендә: Արամազդ) Зәрдөштлекнең әрмән юрамасында баш һәм барлыкка китерүче Илаһ булган. Илаһ һәм аның исеме безнең эрага кадәр 6-нчы гасырда Әрмәнстанның Мидия тарафыннан яуланып алуыннан соң алынма сүз булган. Арамазд уңыш, яңгыр һәм муллыкның юмарт Илаһы һәм шулай ук Анахит, Михр һәм Нанэны кертеп башка Илаһлар әтисе буларак табынылган. Арамазд Ахура Мазданың Парфия формасы булган.
Исеме[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Ике сүз Ахура Мазда килеп чыгуы беренче мәртәбә Әхәмәнид Патшалар Патшасы Дарий Бөекнең (хөкеме б.э.к. 522 – 486 ел) Беһистун язмасының борынгы фарсы секциясендә беренче мәртәбә очрый, ул Илаһка Аурамаздаһа дип мөрәҗәгать итә. Авеста документларында исем ике сүз итеп язылуын дәвам иткән, бу Әрмәнстанда кабул ителергә мөмкин булган форма. Арамазд Ахура Мазданың Парфия формасы.
Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Арамазд, Миһр, Анаһит, Ваһагн һәм Тир әрмән пантеонының доминант Илаһлары булган. Пантеонны реформаларга соңрак тырышып караулар ясалган булган, боларга, мөгаен, шуның урынына өч җитәкче Илаһны – Арамаздны, Анаһитны һәм Ваһагны кертеп аны киметү кергәндер. Арамаздның төп изге урыны төньяк Әрмәнстанда Камахта урнашкан булган. Арамаздныд башка изге урыны Арарат Үзәнендә хөкүмәт урыны янында Багаванда урнашкан булган. Зәрдөштлектә, Ахурамазда байлык барлыкка китерүче буларак танылган булган һәм шулай итеп әрмәннәр Армазд белән parart-utiwn (Иран теленнән алынма сүз, “симезлек, муллык” дигәнне аңлата) буларак сокланганнар. Парфия Зәрдөштлегенең бер хасияте булып аларның Ходайларның культ сыннарының булуы булган. Арамазд юнан Илаһы Зевс белән ассоциацияләнгән булган.
Башка Илаһлар белән идентификация[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Арамазд interpretatio Graeca аша Зевс белән җитез идентификацияләнгән булган, икесе еш бөеклек, каһарманлык яки көчкә карый торган махсус уртак титулларга ия булган. Фәндә Армазд, Аманор һәм Ванатур арасында мөнәсәбәт буенча берникадәр бәхәс булган, әмма шәһадәт иң күбесе Ванатур (“Ван хуҗасы”) төп Илаһ өчен титул булган (булсын ул Һалди яки Ахура Мазда/Арамазд, гәрчә язылганнар бары тик Арамазд титулы өчен) һәм Аманор яңа елга һәм яңа елда бәйрәм ителгән Илаһ өчен уртак исем булган (Ванатар, Халдимы яки Арамазд).
Шулай ук карарга мөмкин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Әрмән совет энциклопедиясе / мөхәррир Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
• Russell 2005, p. 29; Ellerbrock 2021; La Porta 2018, p. 1613; Boyce 2001, p. 84; Frenschkowski 2015, p. 469; Canepa 2018, p. 199
• • Russell 2005, p. 29.
• • Boyce 2001, p. 84.
• • Russell 1987, pp. 207–208.
• • Russell 1987, p. 208.
• • Garsoïan 1985, pp. 181–182.
• • Garsoïan 1985, p. 182.
• • Russell 2004, p. 378.
• • Russell 2004, p. 126.
10. • Russell 2004, p. 383.
• Boyce, Mary (2001). Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices. Psychology Press. ISBN 978-0415239035.
• Canepa, Matthew (2018). The Iranian Expanse: Transforming Royal Identity Through Architecture, Landscape, and the Built Environment, 550 BCE–642 CE. Oakland: University of California Press. ISBN 9780520379206.
• Ellerbrock, Uwe (2021). The Parthians: The Forgotten Empire. Oxford: Routledge. ISBN 978-0367481902.
• Garsoïan, Nina (1985). Armenia between Byzantium and the Sasanians. Variorum Reprints. ISBN 978-0860781660.
• La Porta, Sergio (2018). "Zoroastrianism, Armenian". In Nicholson, Oliver (ed.). The Oxford Dictionary of Late Antiquity. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-866277-8.
• Petrosyan, Armen (2002). The Indo european and Ancient Near Eastern Sources of the Armenian Epic. Washington, D.C. : Institute for the Study of Man. ISBN 9780941694810.
• Petrosyan, Armen (2007). "State Pantheon of Greater Armenia: Earliest Sources". Aramazd : Armenian Journal of Near Eastern Studies. 2: 174–201. ISSN 1829-1376.
• Russell, James R. (1987). Zoroastrianism in Armenia. Harvard University Press. ISBN 978-0674968509.
• Russell, James R. (2004). Armenian and Iranian studies. Harvard Armenian Texts and Studies. Vol. 9. Harvard University Press. ISBN 978-0935411195.
• Russell, James R. (2005). "Armenian mythology". The Oxford Companion to World Mythology. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19991-648-1.
• Frenschkowski, Marco (2015). "Christianity". In Stausberg, Michael; Vevaina, Yuhan Sohrab-Dinshaw; Tessmann, Anna (eds.). The Wiley Blackwell Companion to Zoroastrianism. John Wiley And Sons Ltd. pp. 457–477.