Эчтәлеккә күчү

Биология

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Биология latin yazuında])
Биология
Сурәт
Өйрәнелгән тармак тереклек һәм организм
Һәштәге biology
Нинди вики-проектка керә Википедия:Проект:Биология
Stack Exchange'да biology.stackexchange.com
Моңа өлешчә туры килә палеонтология[d]
 Биология Викиҗыентыкта

Биология (биялугия[1], юнанча Βìο – яшәү һәм Λoγος – өйрәнү)тереклекне һәм аның әйләнә-тирә дөнья белән мөнәсәбәтләрен өйрәнүче фән. Тере тормышның барлык аспектларын, ягъни Җир шарында яшәүче барлык организмнарның төзелешен, яшәешен, үсешен, үсүен, килеп чыгышын һәм эволюциясен өйрәнә. Тере организмнарны классификацияли, төрләрнең килеп чыгышын ачыклый, аларның бер-берсе йәм әйләнә-тирә дөнья белән мөнәсәбәтен тикшерә.

Биология тормышның бөтен якларын, барлык тере организмнарны өйрәнә. Тере табигатьнең оешу катларын биологик классификация нигезендә аералар.

«Биология» терминын беренче тапкыр 1802-нче елда Ламарк, Жан Батист кулланылышка керткән, дип исәпләнә.

Мөстәкыйль фән буларак биология табигать фәннәреннән XIX гасырда аерылып чыга. Бу чорда галимнәр тере организмнарның терек булмаган дөньядан аерылып торучы уртак үзлекләргә һәм сыйфатларга ия булуларына игътибар итәләр. «Биология» терминын беренчеләрдән булып бер-берсенә бәйсез рәвештә Фридрихом Бурдахом (1800-нче елда), Готфридом Рейнхольдом Тревиранус һәм Жан Батист Ламарком (1802-нче елда) кулланалар.

Дөньяның биологик картинасы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәрт]

Бүгенге көндә биология - бөтен дөньяның урта һәм югары белем бирү оешмаларындагы стандарт фән. Ел саен биология, медицина, биоинженерия тармакларына караган миллионлаган мәкаләләр басылып чыга.

Барлык биология фәннәрен тере материя турындагы бербөтен фәнгә беләштерүче принципларны аералар:

  • Күзәнәк теориясе — күзәнәкләргә караган барлык мәгълүматны өйрәнү. Бардык тере организмнар ким дигәндә бер күзәнәктән торалар. Күзәнәк - ул организмның структура һәм функция берәмлеге. Җирдәге барлык күзәнәкләрнең яшәеш механизмнары һәм биохимиясе нигездә уртак. Күзәнәкләр бары тик моңарчы яшәгән күзәнәктән килеп чыгалар һәм бүленү ярдәмендә үрчиләр. Күзәнәк теориясе аларның төзелешен, бүленүен, тирә-як белән мөнәсәбәтләрен, эчке тирәлекнең һәм күзәнәк тышчасының составын, аерым өлешләрнең бүленүен һәм үзара мөнәсәбәтләрен өйрәнә.
  • Эволюция. Табигый сайланыш һәм геннар дрейфы аша популяциянең нәселдәнлек сыйфатлары буыннар аша тапшырыла һәм үзгәрә.
  • Ген теориясе. Тере организмнарның сыйфатлары буыннан-буынга ДНК молекуласында кодлаштырылган геннар тарафыннан тапшырыла. Организмның төзелеше турындагы мәгълүмат (генотип) күзәнәкләр тарафыннан фенотип ясалышы өчен кулланыла. Фенотип физик яки биохимик үзенчәлекләрдә чагыла. Фенотип организмны тирәлектә яшәү өчен әзерли алса да, тирәлек турындагы мәгълүмат геннарга кире тапшырыла алмый. Геннар эволюция барышы ярдәмендә генә үзгәрә алалар.
  • Гомеостаз. Тышкы тирәлекләрдәге үзгәрешләргә бәйле булмаган рәвештә организмнар эчендә физиологик процессларның даимилеге саклана.
  • Энергия. Теләсә кайсы тере организмга хас.
исем тасвир өйрәнелгән тармак
biochemorphology
coenology
communication chimique
copepodology ишкәгаяклы кысласыманнар
gasocrinology gaseous signaling molecule
gasotransmitter
gasocrine signaling
gasoreceptor activity
global change biology global change
биосфера
экосфера
insular biogeography
lipidology
network biology
oral biology
phytobacteriology
predictive microbiology
riboceptor theory абиогенез
cell signaling
рибонуклеин кислотасы
рибозимнар
taraxacology тузганак
theory of gasocrine signaling cell signaling
animal communication
theory of thermocrine signaling cell signaling
uredinology Pucciniales
water microbiology
акантология
актинология
анатомия
астробиология
ашкайнату физиологиясе ашкайнату
аэробактериология
аэробиология
бактериология
балык үрчетү биологиясе
биоакустика
биогеография
биоинформатика
биокурация
биологик систематикасы
биомедицина
биомеханика
биомика
биореология
биосемиотика
биосферология биосфера
биотипология биотип
биотөрлелек фәне биотөрлелекнең бар аспектларын өйрәнүче фәнни дисциплина биотөрлелек
биофизика
биохимик инженериясе
биоценология биоценоз
биоэкология
биоэнергетика тере системалардагы энергия агымнарын анализлаучы биохимия бүлеге
ботаника үсемлекләр
бөҗәкләр виброакустикасы
ветеринар вирусология
вирусология
витаминология витамин
гамәли гидробиология
генетика тере организмнарындагы төрлелекне, геннар һәм нәселдәнлекне өйрәнүче фән геном
геномика геном
геобиология
геомикробиология
герофән
гидробиология гидробиосфера
гликобиология
гнотобиология
гомуми биология
гормоннар физиологиясе
гравитацион биология
десмология ligament
диагностик микробиология микробиологик тест
диңгез вирусологиясе диңгез вируслары
диңгезләр бактериологиясе диңгез бактерияләре
зоология хайваннар
идиобиология
иммуногематология
иммунология иммунитет
иммун системасы
иммун системасы авыруы
инвазион биология биологик инвазия
инвазион төр
инвазион генетика
интегратив биология
ихнология trace fossil
кан физиологиясе канның физиологик феноменнары
кариология төш
квантлар биологиясе
кеше биологиясе
кеше морфологиясе
кинология этләрне өйрәнү эт
клиник биохимия
клиник эмбриология
комбинатор биология
коннектомика connectome
корал рифлары биологиясе coral reef
криобиология
кыргый табигать биологиясе
күзәнәкләр иммунологиясе
күзәнәкләр микробиологиясе
күзәнәкләр фармакологиясе
күзәнәкләр физиологиясе
күзәнәкләр эволюциясе биологиясе
лихенология лишайниклар
математик физиология
медицина биологиясе
мембранология
метагеномика метагеном
микология гөмбәләр
микоплазмология микоплазма
микробиология
миология мускул
молекуляр биология молекула
молекуляр иммунология
молекуляр паразитология
молекуляр һәм күзәнәкләр фармакологиясе
морфология морфология
мөгәмәләи биология
невроэмбриология
нейробиология
нейрогистология
нейроцитология нейрон
нейроэндокринология гормоннар
некрология
неонтология
ноосферология ноосфера
нутригенетика
океан биологиясе диңгез тормышы
органология
остеология сөяк
палеобиология
палеовирусология
планктология планктон
популяцион биология популяция
протеомика протеом
протозоология иң түбән төзелешлеләрне өйрәнүче зоология бүлеге иң түбән төзелешлеләр
ретровирусология
синаптология синапс
системалар биологиясе биологик система
соматология
суд биологиясе
сулыклар биологиясе aquatic organism
сулыш физиологиясе pulmonary function
табигатьне саклау
теоретик биология
тереклек химиясе биоэлемент
термобиология
тешләр анатомиясе
тире биохимиясе
токсикодинамика
токсинология токсин
транскриптомика транскриптом
туфрак энтомологиясе
төче сулар биологиясе freshwater organism
утраулар биологиясе
фарингология йоткылык
фармакогеномика
фармакология indication
contraindication
рецептор
биологик актив матдәләр
эффект
фелинология мәчеләрне өйрәнүче фән мәче
фенология flowering stage
fructification
season
ел фасыллары
феномика феном
физиология
функциональ морфология
химик биология
хисаплау биологиясе
хромосомология хромосома
хронобиология хронобиологик феноменнар
цецидология gall
цитология күзәнәк
цитология күзәнәк
цитохимия
чагыштырма морфология
эволюцион биогеография
эволюцион биология эволюция
эккринология secretion
экологик биология
экологик геномика
экология экологик төшенчә
экосистема
экофизиология
эксперименталь биология
электрофизиология
эмбриология
эндокринология гормоннар
эндокрин система
эпигенетика
эпигеномика эпигеном
эстезиология
этнофармакология
җирасты биология
үрчү биологиясе репродуктив система
puberty
үрчү
fertility
үрчү физиологиясе reproductive physiological phenomenon
үсемлек белеме
үсемлекләр анатомиясе үсемлек өлеше
үсемлекләр микробиологиясе
үсемлекләрне саклау
үсеш биологиясе үсеш процессы
хайваннар эмбриогенезы


Танылган галимнәр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәрт]
исем тасвир нәрсәнең ассыйныфы
Genotype frequency
Interpolation theory
Revival resurrection
botanical composition species composition
color bias ялгышлыктан алу
island syndrome
kin competition
larval settlement developmental stage of animal
meiotic index
mesophyll conductance
odontogenic
parasite spillover
parasitism efficiency
phenotypic differentiation
river corridor
species composition ecological community
struggle for existence Табигый сайланыш
evolutionary process
multi-organism process
trait distribution
кеше җенесе кеше анатомиясе


  1. И. Рәми. Имлә сүзлеге. Казан, 1928.