Вайтим
Вайтим (алб. vajtim) zrb гема (алб. gjëmë, гег диалектендә gjâmë) — албаннарда үлгәннәрне матәм елау йоласы, шулай ук аның белән бәйле фольклор жанры.
Көньяк Албаниядә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Көньяк Албаниядә, гадәттәгечә, бу йоладә хатын-кызлар гына катнашкан, аларның берсе шигъри текстны язып, мәрхүмне үлекләктән терелтүне үтенә һәм аның нәрсәгә ия булуын сәйли, ә хор шуның артыннан рефрен башкара. Элегерәк хәлле гаиләләр профессиональ елаучыларны яллаган. 1670 елда Госман сәяхәтчесе Эвлия Челеби Гирокаструда булганда бу йоланың шаһиты була[[1]:
|
Гирокастрада яшәүчеләр үзләренең мәрхүм туганнарын кырык яки илле, ә кайчагында сиксән елга кадәр кайгырып елыйлар. Һәр якшәмбедә мәрхүмнең туганы ашыгыч кулга салынган өйдә җыела һәм ялланган елаучыларны яллап акча түли, алар елый, коточкыч елаш һәм шау-шу күтәрәләр. Якшәмбе көнне елау аркасында беркем дә шәһәрдә кала алмый. Мин Гирокастерны елаган шәһәр дип атадым. Гаҗәп, ялланган елаучылар шундый хис белән елыйлар — туганнары турында түгел, йөз ел элек үлгән һәм алар белән таныш булмаган кеше турында. Алар ничек кайгыралар! Алар ачлыктан арыган очракта гына туктыйлар. | 
|
Вайтимның аерым бер төре — Калып:Lang-sq2 (Калып:Tr-sq), албан изополифоник җырлауның бер төре, Лаберия өчен хас.[2].
Төньяк Албаниядә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Gjâma e Burrave (Калып:Tr-sq), Төньяк Албаниягә хас ( Шкодра өлкәсендә) һәм Косовоның кайбер төбәкләре, ирләр генә башкарган һәм ир-атларны кайгыртканда гына башкарыла.[3]. Черногория албаннары, йолада катнашмыйлар, Төньяк Албаниядән профессиональ елаучыларны (gjâmatarë) яллыйлар.[4].Бу йолада ким дигәндә ун кеше катнаша. Алар күкрәгенә сугалар һәм битләрен тырнап, кабатладылар: "O i mjeri unë për ty o biri / nipi / miku jem" (Альб. - "Ах, мин бәхетсез, о, улым / бертуган / дустым").
'Gjâma e Burrave' барлыкка килүен 1468 елда Скандербег үлеме белән бәйлиләр. Бу версия Марина Барлетиның Лека Дукагининың милли герой өчен кайгы-хәсрәттән чәчләрен һәм сакалларын йолкып алуы турындагы сүзләренә нигезләнгән.[4].
'Gjâma e Burrave' традициясе албан католиклары арасында мөселманнарныкына караганда күбрәк таралган, чөнки ислам нигезендә, ир-атларга үлгәннәрне елау тыела.
Коммунистик режимда бу гадәт тыелган, ә 1990 елдан соң аны яңадан торгызу эшләре башланган.
Үлгәннәрне елау традициясе албан сугышчыларының албан җырларында lf чагыла[5[5].
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Elsie, Robert. A dictionary of Albanian religion, mythology, and folk culture(ингл.). — New York: New York University Press, 2000. — P. 95—96. — ISBN 0-8147-2214-8.
- ↑ Tole, Vasil. Inventory of Performers on Albanian Folk Iso-Polyphony(ингл.). — Albanian Music Council, 2010.анг--> — P. 100—101.
- ↑ Gjovalin Shkurtaj. Etnografi e të folurit të shqipes: (përmbledhje studimesh socio- dhe etnolinguistike)(алб.). — Shtëpia Botuese e Librit Universitar, 2004.анг--> — P. 42.
- ↑ 4,0 4,1 Ahmedaja, Ardian; Haid, Gerlinde. European Voices: Multipart singing in the Balkans and the Mediterranean. — Boehlau Verlag, 2008.анг--> — P. 247–248. — ISBN 3-205-78090-6.
- ↑ Elsie, Robert. Songs of the frontier warriors(ингл.). — Bolchazy-Carducci, 2004.анг--> — P. 341. — ISBN 0-86516-412-6.