Вологда кремле
| Вологда кремле | |
 | |
| Дәүләт |
 Россия |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмлек | Вологда |
| Входит в состав списка памятников культурного наследия | Культурное наследие России/Вологодская область/Вологда[d] |
| Мирас статусы | федераль әһәмияттәге Россия мәдәни мирас объекты[d][1] |
| Ирешү | улица Сергея Орлова, 15 |
 | |
 Вологда кремле Викиҗыентыкта | |
Вологда кремле (Шәһәр, Насон-шәһәр) - Вологда үзәгендәге тарихи һәм архитектура ансамбле, 1567 елда патша Иван боерыгы белән ныгытма буларак оешкан һәм XVI-XVII гасырларда оборона ролен уйнаган. 1820 елларда Кремль стеналары һәм манаралары сүтелә.
Кремль XVII гасырда[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Вологда таш кремле 1566 елның 28 апрелендә Иван IV боерыгы белән изге рәсүлләр Иасон һәм Сосипатер көнендә төзелә башлый . Бу вакыйга соңрак ныгытмага тагын бер исем бирде - Насон-шәһәр. Эшне контрольдә тоту өчен инглиз инженеры Хамфри Локк [2] чакырыла, башка чыганакларга караганда, Россия инженеры Размысл Петров була[3] . Патша монда үзенең резиденциясен булдырырга җыена. Кремль территориясе төньякта Вологда елгасы белән чикләндә, көньяк-көнчыгыштан чокыр казыла - хәзерге Золотуха елгасы, көньякта хәзерге Октябрская урамы аша үтә, анда чокыр да казыла, көнбатышта чик хәзерге Ленинградская урамы аша үтә, анда чокыр казыла һәм балчык валлары тутырыла. Судима елгасының чокырларына су китерелә, аның каналы үзгәртелә[4] . Кремль структуралары төзелеше 1571 елда патшаның Вологдадан көтмәгәндә китүеннән соң өзелә. Бу вакытка көньяк-көнчыгыш яктан тугыз башнялы таш диварны, көньяк-көнбатыш яктан почмаклы ике башняны торгызалар. Кремль эчендә таш собор чиркәве — София соборы һәм Иоаким һәм Анна чиркәве белән агач патша сарае төзелә[5] Патша киткәннән соң төзелеп бетмәгән диварлар урынына 21 агач чатыр (башка мәгълүматлар буенча 23) манарасы куела. Көньяк-көнчыгыштан һәм өлешчә төньяк көнбатыштан тулысынча таш диварлар була.
Кремль XVII гасырның икенче яртысында-XIX гасыр башында[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1612 елның 22 сентябрендә поляклар һәм Литва кешеләре рейды вакытында стеналарның һәм манараларның бер өлеше янып бетә. 1632 елда ныгытма яңа агач стеналар белән яңартыла.
1657 елда, патша Алексей Михайлович идарә иткәндә, көнчыгыш таш манараларда агач өсләр киселә, һәм алар арасында - агач стеналар алына. Көньяк дивар яңадан торгызыла. Обуховская белән Пороховая почмак таш манаралары арасында өч агач манара төзелә, аларның урта уртасы Борисоглебская манарасы уза. Көнбатыш стенаның ике почмак манарасы булган: көньяк стенаның Таш дары манарасы һәм Вологда елгасы ярындагы агач почмак манарасы. Алар арасында дүрт арада манара: бер таш, XVI гасырда төзелгән, һәм өч яңа агач манара булган.
Ныгытма диварларының XVI гасыр 11 таш манарасы, XVII гасыр агач чатыр корылмалары һәм яңадан төзелгән 12 агач манарасы булган [3] .
XVII гасырда Вологда кремле манаралары :
- Вознесенская,
- Саңгырау,
- Спасская (Никольский капкасы белән),
- Саңгырау,
- Пятницкая (Пятницкий капкалары белән),
- Саңгырау,
- Благовещение (Благовещение капкасы белән),
- Саңгырау,
- Обуховская,
- Саңгырау,
- Борисоглебская (Борисоглебский капкалары белән),
- Власьевская,
- Пречистенская (Порошок),
- Саңгырау,
- Прилуцкая,
- Илинский монастыре каршындагы манара,
- Илинский (Илинский капкасы белән),
- Наугольная Ильинская,
- Преображенская,
- "София" ("София" капкалары белән),
- Раштуа,
- Соловецкая,
- Вознесенская (Вознесенский капкасы белән)
Кремль эчендә планлаштыру һәм төзелеш кремль эчендәге урамнарның урнашуы төп юлларның юнәлеше белән билгеләнде: Спаский капкасыннан Санкт-София соборына һәм Илинский капкасына, Пятницкий капкасыннан Пятницкая чиркәвенә һәм Пятницкийга, Благовещение капкасыннан Благовещение диварына кадәр. Төп автомобиль юллары арасында торак урамнары һәм машина юллары төзелгән. Кремльнең үзәк мәйданы собор мәйданы иде, хәзер Кремль мәйданы. Анда Изге София соборы, епископлар палатасы һәм патша сарае урнашкан.
Кремльнең төп һәйкәлләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1657 елгы язмада төньяк һәм Көнбатыш яклардан агач диварлар булмавы билгеләп үтелә. Таш башнялар һәм диварлар нык җимерелә. Бу вакытка ныгытма үз әһәмиятен югалта. Таш, кирпеч чиркәү һәм граждан биналары төзү өчен кулланыла. 1670 елда Вологда елгасы ташкыныннан соң, язгы су ныгытма валларын юдыра, ныгытма торгызылмый. 1780 елда таш манараларның кайберләре әле дә булган. Әмма 1822 - 1823 елда, идарәче, генерал- губернатор Брусилов чорында, Вологданың соңгы ныгытмасы - Дары манарасы сүтелә. Хәзерге Октябрская һәм Ленинградская урамнарындагы чокырлар тутырыла.
1780 елда Вологданың беренче гомуми планы Кремльнең сакланган таш стеналарына нигезләнгән. Аның территориясе композиция үзәге итеп алынган. Аннан радиаль урамнар - нурлар аерыла: Үзәк урам - Пятницкая урамы София соборыннан башлана, Көнчыгыш радиаль урамы Собор мәйданыннан Большая Благовещенская урамы (хәзерге Батюшков урамы ) һәм Глинковская яры урамы буйлап бара. Петербург ( Ленинградская урамы ) көнбатыш радиаль урамына әйләнергә тиеш була.
Кремль XX-XXI гасырда[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
XX—XXI гасыр Кремль территориясе - Вологда тарихи һәм коммерция үзәге, ул бик сирәк кулланыла торган Шәһәр (Нейсон - шәһәр) исемен йөртә. Оборона структуралары эзләрен хәзер чокуырлар рәвешендә- ВРЗ парк буасы һәм Золотуха елгасы, паркта вал белән һәм Тынычлык урамындагы сәүдә рәтләренең фундаментларында күрергә була[4] .
2011-нче елда Вологда археологлары Пречистенская һәм Каменная манаралары урнашкан территориядә казу эшләре алып бара. Якын киләчәктә табылган крепость һәйкәлләрнең федераль реестрына кертеләчәк. Бу казынулар алып барганда табылган әйберләр Вологда тарих-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгында 2013 елдан күргәзмәдә тәкъдим ителәчәк[6] .
Хәзерге вакытта Вологда Кремле торгызуны таләп итә. Музей-тыюлык директоры Юлия Евсеева әйтүенчә, эшнең бәясе якынча 2 миллиард сум булачак [7] .
Кремльнең төп һәйкәлләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Кремль территориясендә заманча һәйкәлләр сакланган: Изге София соборы, епископлар суды комплексы, XVIII гасыр Покров чиркәве, XVI гасырда Иоахим һәм Анна чиркәве урынында төзелгән.
- Сохранившиеся оборонительные сооружения вологодского кремля
-
Практа вал
София соборы һәм манара кыңгырауы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Изге София соборы 1568—1570 елларда Иван Грозный боерыгы белән Кремльнең төп дини бинасы итеп төзелгән. 1686—1688 елларда аны Дмитрий Плеханов командасы бизәгән. 1923 елда соборда хезмәтләр туктатыла һәм шул вакыттан алып София соборы музей булып эшли ( Вологда дәүләт тарихи-архитектура һәм сәнгать музее-тыюлыгы ).
Әрхәрәй корты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1580 елларда Изге София соборына, Кремль эченә күчерелгән биналар комплексы, Вологда Әрхәрәй резиденциясе. Таш стеналар һәм Әрхәрәй кортының төп биналары XVII-XVIII гасырларда төзелгән. Хәзерге вакытта "Вологда кремле" исеме ныгынган.
Әрхәрәй кортында Вологда музее-тыюлыгының төп экспозицияләре урнаштырылган.
- ↑ Постановление Совета Министров РСФСР № 1327 от 30.08.1960
- ↑ Вологда в минувшем тысячелетии 2009 елның 30 август көнендә архивланган.. Очерки истории города — Вологда, 2006
- ↑ 3,0 3,1 В.Соколов. История строительства и благоустройства города, 1977
- ↑ 4,0 4,1 И. Ф. Никитинский Вологодский кремль Ивана Грозного Русская культура на рубеже веков: Русское поселение как социокультурный феномен. Сборник статей /Гл. ред. Г. В. Судаков. — Вологда: Книжное наследие, 2002
- ↑ Бочаров Г. Н., Выголов П. В., Вологда. Кириллов. Ферапонтово. Белозерск, 1977
- ↑ Вологодские археологи нашли каменную крепость времен Ивана Грозного, archived from the original on 2012-11-09, retrieved 2020-12-14
- ↑ Специалисты оценили затраты на реставрацию Вологодского кремля в 2 млрд рублей. ТАСС. 2019-08-10 тикшерелгән.
Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Архиерейский двор (Вологда)
- Вологда
- Вологодский государственный музей-заповедник
- Кремлёвская площадь (Вологда)
- Софийский собор (Вологда)