Зур Янәсәй
.svg){kind=small}
| Зур Янәсәй | |
 | |
| Кушыла: | Енисей |
|---|---|
| Кушылдыгы | Хамсара[d], Сыстыг-Хем[d], Уюк (Зур Янәсәй кушылдыгы)[d] һәм Баш-Хем[d] |
| Су җыю бассейны | Янәсәй бассейны[d] |
| Су чыгымы | 584 м³/с |
| Бассейн мәйданы | 56 800 км² |
| Дөнья кисәге | Азия |
| Дәүләт |
 Россия |
| Административ-территориаль берәмлек | Тыва |
| Табигый-георафик объект эчендә урнашкан | Тоҗа казанлыгы[d] һәм Тыва казанлыгы[d] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 615 метр |
| Озынлык | 605 km |
| Бассейн категориясе | [d] |
 | |
 Зур Янәсәй Викиҗыентыкта | |
, , һәм
Зур Янәсәй ( тыв. Бии-Хе́м ) Тыва Республикасында Янәсәйнең уң чыганагы. Уртача су чыгымы — 584 м³/с. Тамакның биеклеге-диңгез дәрәҗәсеннән 619 м. Чыганакның биеклеге-диңгез дәрәҗәсеннән 1521 м.
Бий-Хем елгасының исеме тыва тәрҗемәсендә "зур елга" дигәнне аңлата[1].
Озынлыгы — 605 км, бассейн мәйданы — 56 800 км² [2][3] . Елга тамагыннан 285 км ераклыкта суднолар йөри[4] . Ул Кара-Балык күленнән килеп чыккан. Елганың югары сулылыгы шуның белән аңлатыла: елганы су җыю Тоджа казанын үз эченә ала, аның рельефы уникаль су җыю бассейнын формалаштыра. Елга күп санлы кушылдыкларны кабул итә, аларның иң зур уң кушылдыклары Тоора-Хем, Хамсара, Сыстыг-Хем. Зур Янәсәй бассейны — тау өлкәсе, аның чикләре төньяк һәм көнчыгышта Тыва белән Бурятия, Өркет өлкәсе һәм Красноярск крае административ чикләре булып тора. Түбән агымда ул Тыва котловинасы аша ага. Кызыл шәһәре янында ул Каа-Хем белән кушылып, Зур Янәсәйне барлыкка китерә, бу чынлыкта Юrары Янәсәйнең башы. Тыва Республикасының Тоджа кожхун үзәге Тоора-Хем белән, Тоора-Хем кушылдыгы кушылган урында, тулысынча елга бассейнында урнашкан.
Елганың өске агымында кагылмаган диярлек төбәк. Биредә уникаль геологик характеристикалары булган тугыз сүнгән вулканнан торган уникаль район урнашкан. Тоора-Хем кушылдыгында республиканың иң кызыклы туристлык объектларының берсе булган иң матур Тоджа күле урнашкан. Бөтен күл һәм елга территориясе диярлек Азас федераль тыюлыгына кертелгән.
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ Поспелов Е. М. Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц F; отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд. — М.: Русские словари; Астрель; АСТ, 2002. — 512 с. — 5000 экз. — ISBN 5-17-002938-1, ISBN 5-271-00446-5, ISBN 5-93259-014-9, ISBN 5-17-001389-2.
- ↑ Дәүләт су реестры (2023-01-01). Бол. Енисей (Бий-хем, Бей-хем, Бий-Кхем, Кок-хем). Русия Табигать министрлыгы. әлеге чыганактан 2009-03-29 архивланды. 2018-12-20 тикшерелгән.
- ↑ Большой Енисей//Большая советская энциклопедия : [в 30 т.]/ гл. ред. А. М. Прохоров.— 3-е изд.— М.: Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ БОЛЬШОЙ ЕНИСЕЙ.
Сылтамалар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Исток Большого Енисея. әлеге чыганактан 2019-11-04 архивланды. 2021-07-19 тикшерелгән.
- Тувинско-русский словарь. Основные географические названия Тувинской АССР. әлеге чыганактан 2013-12-02 архивланды. 2021-07-19 тикшерелгән.