Маҗарстан гимны
Маҗарстан дәүләт һәм милли гимнының атамасы үтә гади һәм тәрҗемәсез дә аңлашыла торган — Himnusz. Аны шулай ук һәркайсы 8 юлдан торган 8 куплетлык текстның беренче юлы белән дә атыйлар — “Isten, áldd meg a magyart” (Ходай, ярлыка маҗарларны). Шушы исем куеп язылган шигырьне Фәрәнц Көлчәй (Kölcsey Ferenc) 1823 елда, маҗарларның милләт буларак яңадан күтәрелүе башланганда язган. Җырның көе соңрак барлыкка килгән — Фәрәнц Әркәл (Erkel Ferenc) 1844 елда иҗат иткән. Халыкта милли гимн буларак бик тиз таралса да, дәүләт гимны итеп ул беренче мәртәбә 1918 елда гына танылган. 1989 елда, социализм лагереннан котылгач, яңадан кайтарылган. Хәлбуки, бүгенге Венгриянең конституциясе дә (преамбуласы) гимнның беренче юлыннан башлана: “Isten, áldd meg a magyart”.[1][2][3][4]
Рәсми чараларда кулланыла торган беренче куплетта башлыча гимн жанры өчен гадәти сүзләр генә әйтелгән. Алтынчы-җиденче юллары гына калган җиде куплетта булган тирәнтен тарихи дастанның кереш сүзе булып тора: “Үткән һәм алдагы өчен күрде халык казасын”. Һәм Маҗарстан гимнының әдәбиятта кулланыла торган тагын бер, автор куйган тасвирлама атамасы бар: “Hymnus, a' Magyar nép zivataros századaiból” — Маҗар халкының күк күкрәүле гасырлары турында гимн…[3]
Дәүләт һимны сүзләре
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Маҗар телендә (рәсми чараларда |
Шигъри тәрҗемәләре | ||||
Татар теленә | Рус теленә | Инглиз теленә | Француз теленә | Кытай теленә | |
Isten, áldd meg a magyart Jó kedvvel, bőséggel, |
Йа Ходаем, маҗарны Ярлыкагыл, саклагыл, |
Одари, Господь, добром, Нас, мадьяр, всегда храни, |
O, my God, the Magyar bless With Thy plenty and good cheer! |
Bénis le Hongrois, ô Seigneur, Fais qu'il soit heureux et prospère, |
上帝保佑匈牙利, 物阜民康称心意。 |
Маҗар-татар сүзлекчәсе
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Isten — Алла; áldani — ярлыкарга; magyar — маҗар; jó — яхшы, күңелле, уңышлы, җайлы, бәхетле; kedv — кәеф, җан халәте; kedvelni — яратырга; =vel — төрләнеш-сүзъясалыш кушымчасы; kedvvel — яратулы ит; bőség — муллык, җитешлелек; bőség+vel=bőséggel — муллыкта кыл; nyújtani — сузарга; feléje — аңа таба; védő — саклаучы, яклаучы; kar — кул; küzdeni — көрәшергә; ellenség — дошман, көндәш; ellenséggel (ellenség+vel) — дошман белән, дошманга каршы; ha küzd ellenséggel — дошман белән сугышканда; bal — сул як, сул яктагы; sors — язмыш, тәкъдир; bal sors (balsors) — михнәт, авырлыклар; régen — күптәнге, элеккеге; tépni — өзәргә; hozni — китерергә, бирергә, насыйп итәргә; víg — күңеллелек, шатлык, бәхет; esztendőt — еллар; megbűnhődni — җәза алырга, казасын күрергә; már — инде; nép — халык; múlt — үткән, үткәндәге; jövendő — киләчәктәге, алдагы.[5]
Гимнның тулы тексты
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Magyar nyelven[3][6][7][8][9]
(Ferenc Kölcsey, 1823) |
Кириллизация | Татар теленә тәрҗемә | Перевод на русский
(Александр Кирилов) |
Translation into English
(William N. Loew, 1881) |
Traduction en Français
(Jean Rousselot, 1962) |
1. Isten, áldd meg a magyart Jó kedvvel, bőséggel, 2. Őseinket felhozád 3. Értünk Kunság mezein 4. Hajh, de bűneink miatt 5. Hányszor zengett ajkain 6. Bújt az üldözött, s felé 7. Vár állott, most kőhalom, 8. Szánd meg Isten a magyart |
1. Иштен, а́лдд мег а мађарт |
1. Йа Ходаем, маҗарны Саклагыл, ярлыкагыл, 2. Юл сыздың Карпат аша 3. Кун иле3 җирләрендә 4. Гөнаһларыбыз үче 5. Күпме торды яңгырап 6. Эзәрләүдән капланып 7. Кирмән иде — таш өеме, 8. Кызган, Ходай, маҗарны |
Одари, Господь, добром, Нас, мадьяр, всегда храни, На верха святых Карпат На равнинах Кунша дар Но, увы! наш грех храня, О, как часто изо ртов Меч изгнанника сражал, Вместо замка — груз камней, Боже! Венгров пожалей! |
O, my God, the Magyar bless With Thy plenty and good cheer! By Thy help our fathers gained For us let the golden grain But, alas! for our misdeed, O, how often has the voice Though in caves pursued he lie, ‘Neath the fort, a ruin now, Pity, God, the Magyar, then, |
Bénis le Hongrois, ô Seigneur, Fais qu'il soit heureux et prospère, Aux Carpates, sur ton conseil Tu fis onduler, à l'instar Hélas ! nos fautes, trop souvent, Que de fois, sur l'amas sanglant Fuir ! Mais d'asile il n'était point Là, ces ruines furent un fort, Prends pitié du Hongrois, Seigneur. |
Аңлатмалар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1. Бәндәгуз (Bendegúz)— IV-V гасырларда яшәгән кеше. Маҗарлар аны үзләренең нәсел башы дип саный. Маҗар риваятьләре буенча, ул һуннар патшасы Аттиланың атасы булган.[10] 2. Арпад (Árpád)— IX-X гасырлар чигендә бүгенге Ватаннарына килеп урнашкан маҗарларның юлбашчысы (икенче бөек кенәзе), беренчесе булган Альмошның улы. 895-907 елларда маҗар кабиләләрен җитәкләгән.[11] 3. Кун иле (Kunság) — бүгенге Маҗарстанның уртасында, Дунай, Тиса {Tisza} һәм Көрөш (Körösök) елгалары арасында урнашкан тарихи-географик өлкә. XIII гасыр башында, бу урынга көнчыгыштан килеп, кыпчаклар яши башлаганнар. Бүген алар маҗарлашып беткән инде, ләкин телләрендә берничә дистә кыпчак сүзе сакланып калган, алар маҗар әдәби теленә дә кереп киткән. Маҗар галимнәре фикеренчә, хәзерге заман маҗар телендә Идел-Урал төбәге төрки телләре белән уртак булган 800 ләп сүз бар. Зур Кун иленнән (Nagykunság) башка тагын Кече Кун иле (Kiskunság) дип атала торган һәм берничә анклавсыман кисәктән торган өлешләре дә бар. Гомуми мәйданы — 1200 кв. чакрым чамасы.[12] 4. Токай (Tokaj) — Маҗарстанның шәрабчылык сәнәгате төбәге [13][14] 5. Матьяш I (I. Mátyás) — XV гасырның икенче яртысында Маҗарстан короле. Госманлылар мәмләкәте һәм Изге Рум империясе белән Австрия җирендә сугышкан.[15]
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ 1989 óta január 22-én ünnepeljük a magyar kultúra napját, annak emlékére, hogy Kölcsey Ferenc 1823-ban - a kézirat tanúsága szerint - e napon fejezte be a Hymnus megírását. hirado.hu.
- ↑ http://www.ogyk.hu/hu/blog/posts/a-himnusz-ugye-az-orszaggyules-elott
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Ferenc Kölcsey, the author of the Hungarian national anthem, was born 230 years ago Csécsei, Nóra. Daily News Hungary. 8 August 2020.
- ↑ https://hu.wikipedia.org/wiki/Magyarorsz%C3%A1g_himnusza
- ↑ Венгерско-русский словарь: 40000 слов. — Москва; Будапешт; “Русский язык”; Издательство Академии наук Венгрии, 1987. — 872 стр.
- ↑ Kölcsey Ferenc: HIMNUSZ Arcanum.
- ↑ Magyar Állami Jelképek 2020 елның 30 октябрь көнендә архивланган. nemzetijelkepek.hu.
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=uoVOzfWhbiU
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=uFJhv3L6ciA
- ↑ https://hu.wikipedia.org/wiki/Bendeg%C3%BAz
- ↑ https://hu.wikipedia.org/wiki/%C3%81rp%C3%A1d_magyar_fejedelem
- ↑ https://hu.wikipedia.org/wiki/Nagykuns%C3%A1g
- ↑ https://hu.wikipedia.org/wiki/Tokaj
- ↑ https://hu.wikipedia.org/wiki/Magyarorsz%C3%A1g_borr%C3%A9gi%C3%B3inak_list%C3%A1ja
- ↑ https://hu.wikipedia.org/wiki/I._M%C3%A1ty%C3%A1s_magyar_kir%C3%A1ly