Сак-Сок (бәет)
Сак-Сок (баш. Саҡ-Суҡ, чуаш. Шӑн-Шӑк) — татар, башкорт һәм чуаш[1] халык бәете. Эпик‑драматик характердагы бәет. Мифологик бәетләргә карый.
Тарихы
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]«Сак-сок» бәетенең алтмыштан артык варианты билгеле.[2] Беренче тапкыр 1909 елда З.Өммәтинең «Башкорт типтәрләренең җыр, бәетләре» җыентыгында бастырыла.[3]
Кайбер вариантлары Н.Д.Шоңкаров һәм Х.С.Вәлиева тарафынннан «Башкорт халык иҗаты. Бәетләр.» китабында 1968 елда дөнья күрә[4].
Тавил Хаҗиәхмәтов иллюстрацияләре белән беренче тапкыр 1990 елда бастырыла.[5]
Татар композиторы Ш.К.Шәрифуллин 1999 елда татар, өлешчә чуаш һәм башкорт вариантларыннан җыелган көйле «Сак-сок бәете» китабын бастыра.[6]
2002 елда татар язучысы Рабит Батулла бәет көенең 14 вариантын җыюга ирешеп, «Сак-Сок» драмасын яза.
Сюжеты
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Сак белән Сок — гомер барча бер‑берсен эзләп таба алмаган кошлар. Бәетнең сюжеты нигезендә — гаилә-көнкүреш драмасы. Улларының үзара бер‑берсе белән килешә алмый сугышуына ачуы килгән ана аларның кошларга әверелүен тели. Каргышы үтәлә һәм балалары туган йортларын мәңгегә ташлап китә.
Төзелеше
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Бәет балаларның монологы формасында корыла. «Сак-Сок» бәете көе квадрат структуралы, кече диапазонлы (дема), мелодикасы көйле, көйләп сөйләүгә тартым. Лады — мажор пентатоника, көе түбәнәя барган секвенция корулы.
Экранлаштыру
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Бәет сюжеты буенча кинорежиссер А.Ю.Аскаров тарафыннан 2015 елда «Башкортстан» киностудиясендә «Ана» (баш. «Әсә») фильмы төшерелгән.[7]
Чыганаклар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Памятники татарского народного музыкального искусства. Сак-Сок. Казань: Татарское книжное издательство, 1999. 127 с.
- Башкортостан: Краткая энциклопедия. — Уфа: Научное издательство «Башкирская энциклопедия», 1996. 672 с. С. 115.
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ Софронова И. В. Традиции восточной поэзии в чувашской лирике: учеб. пособие. Изд-е 2-е, доп. Чебоксары: Издательство Чувашского университета, 2008. 176 с.
- ↑ Галин Г.С. Башкирские баиты и мунажаты: тематика, поэтика, мелодика. Уфа, 2006.
- ↑ Өммәти З. Башкорт типтэрлеренен жыр, бэетлэре. Уфа: Шарык, 1909. 28 б.
- ↑ Башкорт халык иҗаты. Ривәятләр, легендалар. Уфа, 1997.
- ↑ Книга "Сак-сок", татарское народное сказание.
- ↑ Шарифуллин Ш. К. Баит «Сак-Сок». Казань: Татарское книжное издательство, 1999. 127 с.
- ↑ В Уфе режиссер Айнур Аскаров представил свой новый художественный фильм «Пусть ветер унесет мои слова».
