Төймәчәчәк
| Төймәчәчәк | |
|---|---|
 | |
| Халыкара фәнни исем | Cicerbita Wallr., 1822 |
| Таксономик ранг | ыру |
| Югарырак таксон | Cichorieae[d] |
| Шушы чыганакларда тасвирлана | Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 80(1)[d] |
Төймәчәчәк (лат. Cicerbita) - чатыр чәчәклеләр семьялыгыннан күпьеллык үләнчел үсемлекләр ыругы Цицербита сүзе итальян телендә "цикорийга охшаган" дигәнне аңлата, һиндыба белән чагыштырыла. [1]
Таралуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
20-25 төре билгеле, Евразия, Төньяк Африка һәм Төньяк Америкада таралганнар.
Татарстан территориясендә бер төре – Урал төймәчәчәге (C. uralensis) Идел алдында һәм Кама аръягында очрый. Киң яфраклы һәм ылыслы-киң яфраклы урманнарда үсә.
Тасвирлау[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
80-200 см биеклектәге үсемлек. Тамырчасы кыска. Сабагы куыш, буразналы. Аскы яфраклары зур, сөңге-йөрәксыман, озын сапларда, өскеләре – утырма, ланцетсыман. Чәчәкләре телчекле, зәңгәр-шәмәхә төстә, калкан-себеркәч чәчәк төркемендә. 5-30 чәчәге булырга мөмкин. Җимеше – орлыкча. Июльдә чәчәк ата. Җимешләре сентябрьдә өлгерә. Орлыктан һәм вегетатив юл белән үрчи.
Куллану[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Декоратив, баллы үсемлек.[2]
Систематика[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Бу ыруг үсемлекләре 1822 елга кадәр Lactuca салат ыругына кертелгән, [3] алар җимеш морфологиясенә нигезләнеп аерылган. [4] Ыругны билгеләү мәсьәләсе һаман да ябылмаган.
Төрләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Cicerbita ыругында түбәндәге төрләр таныла: [5]
- Cicerbita acuminata Grossh.
- Cicerbita adenophora (Boiss. & Kotschy) Beauverd
- Cicerbita alii Roohi Bano & Qaiser
- Cicerbita alpina (L.) Wallr.
- Cicerbita auriculiformis (C.Shih) N.Kilian
- Cicerbita azurea (Ledeb.) Beauverd
- Cicerbita benthamii (C.B.Clarke) Roohi Bano & Qaiser
- Cicerbita boissieri (Rouy) C.Jeffrey
- Cicerbita bourgaei (Boiss.) Beauverd
- Cicerbita brassicifolia (Boiss.) Beauverd
- Cicerbita chiangdaoensis H.Koyama – Thailand
- Cicerbita crambifolia (Bunge) Beauverd
- Cicerbita crassicaulis (Trautv.) Beauverd
- Cicerbita cyprica (Rech.f.) M.Güzel, Coșkunç. & N.Kilian
- Cicerbita deltoidea (M.Bieb.) Beauverd
- Cicerbita × favratii Wilczek
- Cicerbita garrettii (Kerr) H.Koyama
- Cicerbita kovalevskiana Kirp.
- Cicerbita ladyginii (Tzvelev) N.Kilian
- Cicerbita macrophylla (Willd.) Wallr.
- Cicerbita madatapensis Gagnidze
- Cicerbita microcephala (DC.) M.Güzel, Coșkunç. & N.Kilian
- Cicerbita mulgedioides Beauverd
- Cicerbita neglecta (Tzvelev) N.Kilian
- Cicerbita nepalensis Kitam. – Nepal
- Cicerbita nuristanica Kitam. – Afghanistan
- Cicerbita olgae Leskov
- Cicerbita pancicii Beauverd
- Cicerbita persica Beauverd
- Cicerbita picridiformis (Boiss.) Roohi Bano & Qaiser
- Cicerbita plumieri (L.) Kirschl.
- Cicerbita prenanthoides (M.Bieb.) Beauverd
- Cicerbita putii (Kerr) H.Koyama
- Cicerbita racemosa (Willd.) Beauverd
- Cicerbita rechingeriana (Tuisl) Coșkunç., M.Güzel & N.Kilian
- Cicerbita roborowskii (Maxim.) Beauverd
- Cicerbita sonchifolia (Vis. & Pančić) Beauverd
- Cicerbita songarica (Regel) Krasch.
- Cicerbita subplumosa (Kovalevsk.) M.Güzel, Coșkunç. & N.Kilian
- Cicerbita thianschanica Beauverd – Altay Republic, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Uzbekistan, Xinjiang
- Cicerbita variabilis (Bornm.) Bornm.
- Cicerbita zeravschanica Popov – Kyrgyzstan, Tajikistan, Uzbekistan
- Cicerbita zhenduoi (S.W.Liu & T.N.Ho) N.Kilian
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Scartezzini, F., et al. (2012). Domestication of alpine blue-sow-thistle (Cicerbita alpina (L.) Wallr.): six year trial results. Genetic Resources and Crop Evolution 59(3) 465-71.
- ↑ https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/rastitelnost/tjmchchk Онлайн - энциклопедия Tatarica
- ↑ Chu, S. (1991). On circumscription of the genus Cicerbita Wall., and two new genera of Compositae from Sino-Himalayan Region. 2014 елның 26 ноябрь көнендә архивланган. Acta Phytotaxonomica Sinica 29(5) 394-417.
- ↑ Bano, R. and M. Qaiser. (2010). The genus Cicerbita Wallr. (Cichoriae-Asteraceae) in Pakistan and Kashmir. Pakistan Journal of Botany 42, 35-56.
- ↑ Cicerbita Wallr. | Plants of the World Online | Kew Science (en). Plants of the World Online. 7 November 2023 тикшерелгән.