Qazan bäklege

	Казан бәклеге ;
Башкала	Казан
Дин	Ислам

Qazan bäklege (ämirlege) — XIII—XIV ğasırlar çigendä barlıqqa kilgän däwlät.

Tarix

XIII–XIV yözlär çigendä İdel buyı Bolğar däwläte tarqalu näticäsendä barlıqqa kilä.

Monğollardan Qazan tiräsenä qaçqan bolğar bäkläre nigez salğan dip farazlana (XIII yöz axırı qäber taşı saqlanğan). 1420 yıllarğa qädär Altın Urda sostavına kerä.

Administrativ üzäge — Qazan.

Töp xalqı bolğar-qıpçaq ıruları nigezendä oyışa, üzlären möselman häm Qazan tatarları dip atağan törki telle xalıq. Nigezdä, igençelek, terlekçelek belän şöğellänä; qoral, çülmäk yasaw, timer äyberlär eşläw, zärkänçelek, tire-kün eşkärtü h.b. alğa kitä (Qazanda, İske Qazanda, Çallıda h.b. şähärlärdä). Baltıyq buyı illäre häm rus kenäzlekläre belän säwdä alıp bara.

Töp dine — islam.

İñ yuğarı xakime — idarä itügä Altın Urda xannarınnan yarlıq alğan ämir (anıñ xakimiäte çiklängän bula).

1360 yıllardağı Altın Urdada täxet çualışları waqıtında cirle bäklärdä Qazan bäklegeneñ iqtisadi häm säyäsi bäysezlegen nığıtu omtılışı tua. Cirle dinastiä barlıqqa kilgän, dip farazlana. Altın Urdadağı üzara daimi tartqalaşular Altın Urda xannarı häm rus kenäzläre tarafınnan Qazan bäklegenä basımnı arttıra.

1399 yılda Bolğar bäklegenä häm Qazan bäklegenä Mäskäw kenäze Yuriy Dmitriyeviç yaw belän kilä. XV yözneñ 1-nçe yartısında Qazanda Altın Urda xannarı isemnäre yazılğan aqçalar suğıla. 1422 dä Qazan bäklegendä xakimiätne Ğiäsetdin yawlap ala häm 1430 yıllar axırınaça (başqa mäğlümatlarğa qarağanda — 1444–45 kä qädär) üz qulında tota. 1437 yılda Biläw yanındağı suğışta Vasiliy II ne ciñgäç, Oluğ Möxämmäd İdel buyına basıp kerä, Qazan bäklegen buysındıra, Ğiäsetdinne bärep töşerä häm Qazan xanlığınıñ berençe xanı bula.

Ädäbiät

Худяков М. Очерки истории Казанского ханства. К., 1923
Материалы по истории Татарии. К., 1948
Сафаргалиев М.Г. Распад Золотой Орды. Саранск, 1960
Мухамадиев А.Г. Булгаро-татарская монетная система XII–XV вв. М., 1983
История Казани. К., 1988. Кн. 1.

Sıltamalar

Tatarica onlayn-ensiklopediäse