Баймак
| Баймак | |
| баш. Баймаҡ рус. Баймак | |
| Илтамга | |
.png) | |
| Нигезләнү датасы | 1840 |
|---|---|
 | |
| Рәсми исем | Баймаҡ |
| Рәсми тел | башкорт теле һәм рус теле |
| Дәүләт |
 Россия |
| Нәрсәнең башкаласы | Баймак районы |
| Административ-территориаль берәмлек | Городское поселение город Баймак[d] |
| Сәгать поясы | UTC+05:00 |
| Халык саны |
6100 (1931)[1], 13 900 (1939)[1], 21 000 (1944)[2], 19 600 (1945)[2], 19 900 (1946)[2], 20 200 (1947)[2], 11 335 (1959)[3], 12 467 (1970)[4], 13 453 (1979)[5], 15 976 (1989)[6], 16 800 (1992)[1], 17 500 (1996)[1], 17 500 (1998)[1], 17 100 (2000)[1], 16 900 (2001)[1], 17 223 (2002)[7], 17 200 (2003)[1], 17 100 (2005)[1], 16 900 (2006)[1], 16 800 (2007)[1], 16 932 (2008)[8], 17 069 (2009)[9], 17 710 (2010)[10], 17 700 (2011)[1], 17 608 (2012)[11], 17 534 (2013)[12], 17 492 (2014)[13], 17 460 (2015)[14], 17 475 (2016)[15], 17 529 (2017)[16], 17 432 (2018)[17], 17 254 (2019)[18], 17 179 (2020)[19], 17 833 (2021)[20] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 500 метр |
| Мәйдан | 215 км² |
| Почта индексы | 453630 |
| Рәсми веб-сайт | gpbaimak.ru |
| Беренче язма телгә алу | 1850 |
| Җирле телефон коды | 34751 |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
 | |
 Баймак Викиҗыентыкта | |
Баймак (рус. Баймак, баш. Баймаҡ) — шәһәр, Баймак районының административ үзәге (1930 елдан алып). Башкортстанның Урал аръягының көньягында, Уфадан көньяк-көнчыгышка 489 км һәм Сибай тимер юл станциясеннән көньяк-көнбатышка таба 35 км ераклыкта Таналык елгасы буенда урнашкан. Мәйданы — 139 км². Халкы (мең кеше): 1920 елда — 2,5; 1939 — 11,3; 1959 — 10,6; 1989 — 15,8; 2002 — 17,2; 2010 — 17,7. Милли составы (2002): башкортлар — 69,8%, руслар — 23,1%, татарлар — 5,1%.
Тарихи белешмә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1844—50 елларда Верхнеурал өязе Бөрҗән вулысы Буранбай (Асыл) авылы башкортлары үз җирләрендә Таналык авылы буларак нигез һала. Башка мәгълүматләр буенча, 18 гасыр уртасында Таналык елгасы буенда Кананикольск заводы һәм Преображенск заводының металл базасы буларак Таналык-Баймак (икенче исеме вулыс старшинасы Баймак Бикбулатов исеменнән) исеме белән нигезләнгән. Башкорт ихтилалы (1755—56) вакытында яндырыла, 1850 елда Бөрҗән вулысы Буранбай (Асыл) авылы кешеләре тарафыннан тергезелә. 1866 елда ауыл Таналык (Баймак) исеме белән теркәлгән, 23 йортта 131 кеше яшәгән, малчылык белән шөгыльләнгәннәр. 19 гасырның 70 че елларда биредә сибелмә алтын яткылыклары эшкәртелә башлагач, руслар күчеп утырган. 1900 елда Таналык исеме белән исәпкә алынган (31 йортта 172 кеше). Мәчет, рус-башкорт мәктәбе булган, ярминкәләр үткәрелгән.
1912 елда авыл тирәсендә Таналык-Баймак заводы төзелгән. 1920 елда Таналык һәм Баймак авыллары теркәлгән, алар 1925-30 елларда бер Баймак авылы кушылган. 1928 елдан алып эшчеләр бистәсе, 1930 ел — Баймак-Таналык районының, 1933 елда — Баймак районының административ үзәге. 1938 елда хәзерге статусын ала; Баймак эченә Әбделмөэмин авылы кергән.
Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Баймак “Баймакгазспецстрой” ЯАҖ, икмәк заводы, ит-консерва комбинаты, катнаш мал азыгы заводы, “Башкиргеология” ААЙ экспедициясе, ПМК һ.б. эшли. Баймак аша Сермән – Амангилде - Баймак, Магнитогорски - Ира автомобиль юллары үтә.
Мәгариф һәм мәдәният[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Баймак 2 ПУ, 5 гомумбелем бирү мәктәбе (ш. ис. Баймак урта мәктәбе №1), 2 лицей-интернат, 6 мәктәпкәчә белем бирү учреждениесе, балалар сәнгать мәктәбе, ДЮСШ; үзәк район хастаханәсе; мәдәниәт сарае, Баймак башкорт халык театры, китапханә, Баймак музее, Баймак җәмигъ мәчете бар. Шәһәрдә 8 халык һәм 2 үрнәкле үзешчән сәнгать коллективы, Баймак халык курайчылар ансамбле эшли. “Баймакский вестник”, “Һакмар” газетасы чыга. Шәһәрдә 10 га якын мәдәни мирас объекты урнашкан: шәһәр хастаханәсе бинасы (19 гасыр ахырында төзелгән), сәүдәгәр Кабанов йорты (1908—13), Баймак заводы корпусы (1913), Мирхәйдәр Фәйзигә (1958 елда куелган), Таналык-Баймак эшче депутатлары советының беренче рәисе Л.А.Азановка (1968), Ш.Ә.Ходайбирдинга (1975) һәйкәлләр һ.б.
Күренекле шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Абрек Абзгильдин (1937―2013), ТР халык (1995), РФ атказанган (2002) рәссамы, ТАССР (1986), РФ (2002) атказанган сәнгать эшлеклесе, Тукай премиясе лауреаты (1997).
- Наил Гаетбай (1949), драматург. БР атказанган сәнгать эшлеклесе (1993), РФ атказанган мәдәният хезмәткәре (2011).
- Даниил Журавлёв (1900―1974), артиллерия генерал―полковнигы (1944).
- Азат Җиһаншин (1971), театр режиссеры, БР атказанган артисты, Ш. Бабич премиясе лауреаты.
- Сөендек Сәетов (1934—2020), театр белгече, драматург, сәнгать фәннәре кандидаты (1981). РСФСР (1987), БАССР (1979) атказанган сәнгать эшлеклесе.
- Азамат Тимеров (1969), җырчы, БР халык артисты (2006).
Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Башкорт энциклопедиясе(үле сылтама) (башк.)
 | Башкала: Уфа |  | |
Районнар: Архангель | Аскын | Авыргазы | Әлшәй | Баймак | Бакалы | Балтач | Бәләбәй | Балакатай | Белорет | Бишбүләк | Бөре | Болгавар | Благовещен | Борай | Бөрҗән | Бүздәк | Габҗәлил | Гафури | Дәүләкән | Дүртөйле | Дуван | Җылаер | Зиянчура | Иглин | Илеш | Ишембай | Кызыл Кама | Күгәрчен | Кушнарин | Куергазы | Калтасы | Караидел | Кырмыскалы | Кыйгы | Мәләвез | Мәчетле | Мишкә | Миякә | Нуриман | Чакмагыш | Салават | Тәтешле | Туймазы | Өфә | Учалы | Фёдоровка | Хәйбулла | Чишмә | Шаран | Стәрлебаш | Стәрлетамак | Яңавыл | Ярмәкәй | |||
Калып:Башкортлар саны буенча Русия торак пунктлары
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 Народная энциклопедия «Мой город». Баймак. 2013-10-08 тикшерелгән.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 И. З. Самситдинов. Численность населения малых городов Башкирской АССР в 1943-1945 годах. Процесс реэвакуации и её последствия. Журнал «Известия Российского государственного педагогического университета им. А.И. Герцена», № 123, 2010. 2015-01-02 тикшерелгән.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. 2013-09-25 тикшерелгән.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. 2013-09-25 тикшерелгән.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. 2013-09-25 тикшерелгән.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более.
- ↑ 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. 2014-01-02 тикшерелгән.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. әлеге чыганактан 2023-08-11 архивланды. 2024-04-28 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2014-05-31 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). 2013-11-16 тикшерелгән.
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. 2014-08-02 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. 2015-08-06 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (2018-10-05). әлеге чыганактан 2021-05-08 архивланды. 2021-05-15 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017-07-31). әлеге чыганактан 2017-07-31 архивланды. 2017-07-31 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. әлеге чыганактан 2018-07-26 архивланды. 2018-07-25 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года.
- ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более (XLSX). 2022-09-01 тикшерелгән.