Öremçe

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Öremçe latin yazuında])
Öremçe
Xalıq sanı 4 054 369 Edit this on Wikidata
Başlıq Ilham Sabir, Memtimin Qadir Edit this on Wikidata
Säğät quşağı UTC+08:00, Xinjiang Time Edit this on Wikidata
Qardäş şähärlär Mäşhäd, Düşänbe, Batumi, Чиләбе, Пишавәр Edit this on Wikidata
Cäğräfiä
ATB Şencañ-Uyğır aftonomiäle rayunı Edit this on Wikidata
İl Qıtay Edit this on Wikidata
Mäydan 13 783,1 dürtkel kilamiter Edit this on Wikidata
DDÖB 800 miter Edit this on Wikidata
Koordinatlar 43.8225°N 87.6125°E Edit this on Wikidata
Puçtı indeksı 830000 Edit this on Wikidata
Telefon kodı 991 Edit this on Wikidata
Xökümät başlığı Ilham Sabir, Memtimin Qadir Edit this on Wikidata
Карта


Öremçe (uyğırça ئۈرۈمچی, Үрүмчи, Qıtay iske iseme - 迪化 - Dihua, pinyin Wūlǔmùqí, Ürümqi) - Qıtay Xalıq Cömhüriäte Şeñcan-Uyğır Moxtari rayonında urnaşqan şähär okruğı, moxtari rayonnıñ idärä üzäge.

Öremçe dönyada diñgezdän iñ yıraq urnaşqan şähär bulıp tora. Tän-Şän tönyaq bitläwendä urnaşa.

Şähärdä neft, tuqıma, metallurgiä sänäğät tarmaqları östen bula.

Öremçe qalasında Qıtaynıñ cil energiäse iñ zur üzäge urnaşa.

Öremçe Almatı - Xanbalıq (Pekin) timer yulında urnaşa.

Tarix[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Qıtay tä'sire şul töbäktä V ğasırdan birle başlana. Tañ näselennän imperatorları Böyek yefäk yulın totsın öçen Luntay şähärenä nigez sala.

X ğasırda töbäkkä İslam dine kilä häm Qıtay yoğıntısı kisken zäğiflänä. Şähär törki möselman üzägenä äwerelä.

Läkin XVIII ğasırğa Qıtay tä'sire kire qayta häm şähärgä Dihua digän yaña qıtay iseme birelä. Dihua - mäğrifat digän süz.

1954 yılda şähär bügenge isemne - Öremçe (Ürümçi, Urumqi) ala, borınğı mongolça "güzäl kötülek" digän süz.

1884 yıldan Öremçe - Könçığış Törekstan başqalası bulıp sanala.

Uyğır xalqı küp yıllar däwamında säyäsi bäysezlek öçen köräşä, qayçaqta terroristik ısullar da qullanıla: 1993, 1997 yıllarda şähärdä teraktlar bulğannar. 2009 yılda uyğırlar mass-külämle çualışları uzalar.

Tatar tä'sire[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Öremçe şähärendä XVIII ğasırdan tatarlar yäşi başlıylar.

1897 yılda tatar cämğiäte cıyğan aqçada zur Tatar mäçete tözelgän. XX ğasırda mäçet zur dini komplekska äwerelgän.

Öremçe şähärendä tatar diasporası (Qıtay tatarları) tora.

1989 yılğa qädär Öremçe merı wazifasında Tatarstanda tuğan Şähidi Borhan bula.

Xalıq[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

2000 yılğı canisäp mäğlümätlärenä qarağanda, Öremçedä 2,081,834 keşe yäşi, şularnıñ 75.3%ı - qıtaylılar (xän), 12.79% - uyğırlar, 8.03% - xueylar, 2.34% - qazaqlar, 2.54% - başqa millätlär (mancurlar, mongollar, çibolar, urıslar, tu, qırğızlar, üzbäklär, cuannar, tatarlar, tibetlılar, duñçännär, h.b).

Mä'müri büleneş[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Öremçe tärkibenä 7 rayon häm 1 öyäz kerä:

Map
Isem Ğädiläşterelgän qıtayça Pinyin Uyğirça Xalıq sanı (2010) Mäydan (km²) Tığızlıq (keşe/km²)
Tänşän rayonı 天山区 Tiānshān Qū تىيانشان رايونى 696,277 171 4071.79
Saybağ rayonı 沙依巴克区 Shāyībākè Qū سايباغ رايونى 664,716 422 1575.15
Yañaşähär (Çinşi) rayonı 新市区 Xīnshì Qū يېڭىشەھەر رايونى 730,307 143 5107.04
Şuimogu rayonı 水磨沟区 Shuǐmògōu Qū شۇيموگۇ رايونى 390,943 92 4249.38
Tuduñxaba rayonı 头屯河区 Tóutúnhé Qū تۇدۇڭخابا رايونى 172,796 276 626.07
Dabançeñ rayonı 达坂城区 Dábǎnchéng Qū د اۋانچىڭ رايونى 40,657 5,188 7.83
Midoñ rayonı 米东区 Mǐdōng Qū میدونگ رايونى 333,676 3,594 92.84
Öremçe öyäze 乌鲁木齐县 Wūlǔmùqí Xiàn ئۈرۈمچى ناھىيىسى 83,187 4,332 19.20

Şähär klimatı[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Öremçe klimatı
Kürsätkeç Ği Fev Mar Apr May İün İül Avg Sen Okt Noya Dek Yıl
Absolüt maksimum,  °C 9,9 13,5 23,7 32,5 37 40,9 41 42,1 37 30,5 19,2 15,6 42,1
Urtaça maksimum, °C −7,2 −4,5 4,1 16,4 23,2 27,9 29,9 29 23,1 13,6 2,9 −4,7 12,8
Urtaça temperatura, °C −12,1 −9,3 −0,5 10,4 17 21,8 23,9 22,7 17 8,4 −1,5 −9,4 7,4
Urtaça minimum, °C −15,9 −13 −4 5,4 11,8 16,6 18,7 17,2 11,6 3,8 −4,9 −12,9 2,9
Absolüt minimum, °C −34,1 −41,5 −33,4 −14,9 −2,4 4,6 8,8 5 −5 −12,4 −36,6 −38,3 −41,5
Yawım-töşem norması, mm 8 8 18 29 28 36 20 16 24 22 17 10 236

Transport[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Öremçe şähärenä Diwopu Xalıqara aeroportı xezmät kürsätä. Öremçe - şulay uq timer yullar töyene dä: Lancu–Şeñcañ (Lanxin), Öremçe–Cuñğariä (Wuzhun) häm Tönyaq Şeñcañ timer yullarınıñ soñğı punktı.

Qärdäş şähärlär[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Sıltamalar[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]