Ğiraq
Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.
Ğiraq Respublikası (Ğäräpçä: جمهوريّة العراق, İnglizçä: Rebublic of Iraq)
| |||
Milli deviz: Allahü Äkbär | |||
![]() | |||
Räsmi telläre | Ğäräp, Körd (Ğiraq tönyağında) | ||
Başqalası | Bağdad | ||
Başqalası koordinatları | 41°01'N, 41°01'E | ||
Präzidente | Celal Talabani | ||
Administratorı | L. Paul Bremer | ||
Mäydanı - Barısı - % su km² |
57. urın 437,072 qkm 1,1% | ||
Xalqı - Barısı (2002) - Tığızlığı |
44.urın 24,001,816 55/km² | ||
Bäysezlege |
(bäysezllegen yuq inde: 2000. Martınnan AQŞnıñ okkupatisendä) 1999 | ||
Valütası | Ğiraqi dinar (AZM) | ||
Säğät zonı | UTC +3 | ||
Milli himnı | Ardulfurataini Watan | ||
İnternet TLD'sı | .IQ | ||
Telefon kodı | 964 |
Millätläre[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Ğäräplär (75%-80%), Kördlär (15%-20%), Törkemännär (5%), Xaldeälelär, Ässüriälelär, İranlılar, Lurlar, Ärmännär
Milli Dine[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Räsmi dine: İslam: Şiğitlär (ğäräplär häm törkemännär) häm Sunnitlär(ğäräplär, törkemännär häm kördlär). Başqa dinnär: Xristianlıq, Yähüd dine, Bahai, Mandä, Yezidi.
Tarix[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Borınğı Tarix[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Ğiraq (Mesopotamia) dönyanıñ iñ borınğı sivilizatilären tuu urını. Alarda Şumer, Babilon, Ässüriä sivilizatiläre. Ğiraq Farsı İmperise, âl-İskädär İmperise, Roman İmperise sostavında bulğan.
Urta Ğasırlar[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
656-da Ğiraqnı ğäräplär alalar
762-dän Bağdad Xaliflığı
1534-tän Ğiraq Ğosman İmperise sostavında
Yaña Ğasırlar[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1915-dä Ğiraqnı Britan İmperise ala. 1932-gä qädär Millätlär Ligası kontrolendä. 1932-dän - patşalığı
1968-dä Baas Partisı xäkim ala
1979-dan Saddam Hussein Ğiraqnıñ başı bula
1980-lärdä İran belän suğışlí
1990-da Ğiraq Küwäytne ala. AQŞ "Çüldä buran" operatinä itä
Xäzergä Ğiraq[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
2003-da George W. Bush administratise Ğiraq qarşı suğışnı bağlí. 1 ay bulğan suğıştan soñ amerikannar Ğiraqlılarnı tär-mär itälär. Baädad köräşsez alalar. Ğiraq qarşı koaltise sostavına Böyek Britan, AQŞ, Australia, Pülşä däwlätläre bar. Alar üze ğäskärlären Ğiraqqa cibärälär
2004-nıñ yazdan Ğiraqta Mäğdi fätnäse
Säyäsäte[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Suğışqa qädär Ğiraqta ber genä säyäsi parti buldı. Bu parti - Baas partisı. Bu parti soçialistik parti dip sanıla.
Şuğıştan soñ Ğiraqta Majlis al-Watani(Milli Mäclis) oyıştırıla. Anda 250 urın. Ämma bu oyışmada xäkim yuq. Real xäkim ruxi liderlär qullarında. Alar arasında: Ayatollah Ali âl-Sistani
Administrativ Bülüe[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Ğiraq sostavında 18 muhafazah:
- Al Anbar (âl-Ânbär)
- Al Basrah (âl-Basra)
- Al Karbala (âl-Kärbällä)
- Al Muthanna (âl-Mutanna)
- Al Qadisyah (âl-Qädisiä)
- An Najaf (ân-Näcäf)
- Arbil (Ärbil)
- As Sulaymaniyah (âs-Süläymäniä)
- At Tamim (ât-Täğmim)
- Babil
- Bağdad muhafazah
- Dahuk
- Dhi Qar (Zi Qar)
- Diyala (Diälâ)
- Maysan
- Ninawa
- Salah ad Din (Salax âd-Din)
- Wasit
Geografiäse[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Urta Şäreqtä, Farsı Diñgezendä urnaşqan. Kürşeläre: tönyaqta Törkiä (Kördistan), könçığışta İran, könbatışta Süriäö Yordan, könyaqta Soğud Gäräpstan, könyaq-könçıäışta Küwäyt. Zur yılğaları: Afrat, Tigris, Şatt âl-Ğäräp. İñ biek tawı: Xaci İbrahim (3600 m). Zur şähärläre Bağdad, Basra, Mosul.
İqtisadı[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Näft yatmaları buyınça dönyada berençe yä ikençe urınnarda.
1991.dän sanktilär eşlilär. 1996 - 2002 "oil-for-food" programmı eşli. 2003.dän Ğiraqnıñ Näft İndustríğa investitilär kerälär.
Demografiäse[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Ğiraqta yäşäwçelärneñ 40% - 15 yäşle qädär yäşlär.
Mädäniäte[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Ğiraqnıñ mädäniäte bik borınğı. Borınğı Bolğarlar İsam dine Ğiraqlılardan (wäkile Äxmäd ibn Fadlan) alğan.
Läñkerlär[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Coalition Provisional Authority 2004 елның 29 март көнендә архивланган.
- Arab Gateway: Iraq 2016 елның 10 июнь көнендә архивланган.
- BBC News Country Profile: Iraq
- CIA information on Iraq 2007 елның 9 май көнендә архивланган.
- Indepth Analysis of the Gulf War 2004 елның 26 сентябрь көнендә архивланган.
- Bush in Baghdad
- Iraq News 2019 елның 3 ноябрь көнендә архивланган.
- On a Small Bridge in Iraq