Вулкан: юрамалар арасында аерма
к Removing Link FA template (handled by wikidata) - The interwiki article is not featured |
Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
| Юл номеры - 2: | Юл номеры - 2: | ||
[[Рәсем:Aa large.jpg|thumb|200px|[[Лава]]]] |
[[Рәсем:Aa large.jpg|thumb|200px|[[Лава]]]] |
||
{{Портал|Җирне өйрәнүче фәннәр}} |
{{Портал|Җирне өйрәнүче фәннәр}} |
||
'''Вулкан''' (яисә ''Янартау'') — [[Җир]] шарының өслегендә барлыкка килгән табигый [[геология|геологик]] |
'''Вулкан''' (яисә ''Янартау'') — [[Җир]] шарының өслегендә барлыкка килгән табигый [[геология|геологик]] җисем. Вулканнар аша җир өслегенә [[магма]] чыга. |
||
Җир кабыгында чатнаган |
Җир кабыгында чатнаган урыннар бар, алар тирәсендә мантия матдәсе — магманың басымы кечерәк була. |
||
урыннар бар, алар тирәсендә |
|||
мантия |
|||
матдәсе — магманың басымы |
|||
кечерәк була. |
|||
Мантия матдәсе |
Мантия матдәсе эретелеп, магма учагы барлыкка килә. |
||
эретелеп, магма учагы барлыкка |
|||
килә. |
|||
[[Магма]]да эрегән газлар аны учактан вулкан каналы буенча өскә, кратерга этеп чыгара. Җир өстенә агып |
|||
[[Магма]]да |
|||
чыккан магманы лава дип атыйлар. Яңа агып чыккан лаваның температурасы 1000 °С ка җитә. Сыек лава тыныч кына ага; ә үзлерәк лавадан шартлап газлар чыга; бик үзле [[лава]] кратердан вак кисәкчекләр — вулкан көле һәм |
|||
эрегән газлар аны учактан |
|||
| ⚫ | |||
вулкан каналы буенча өскә, |
|||
кратерга |
|||
этеп чыгара. Җир өстенә агып |
|||
чыккан магманы лава дип |
|||
атыйлар. |
|||
Яңа агып чыккан лаваның |
|||
температурасы 1000 °С ка җитә. |
|||
Сыек лава тыныч кына ага; ә |
|||
үзлерәк лавадан шартлап |
|||
газлар |
|||
чыга; бик үзле [[лава]] кратердан |
|||
вак кисәкчекләр — вулкан көле |
|||
һәм |
|||
көчле атыш вакытында эре |
|||
| ⚫ | |||
== Вулкан төрләре == |
== Вулкан төрләре == |
||
Атыла торган һәм сүнгән вулканнар. |
|||
Кешелек тарихында атышы күзәтелгән вулканнар — ата торган яки хәрәкәттәге вулканнар дип атала. |
Кешелек тарихында атышы күзәтелгән вулканнар — ата торган яки хәрәкәттәге вулканнар дип атала. |
||
Җирдә |
Җирдә атыла торган вулканнарның күпчелеге [[Тын океан]] ярлары буенда урнашкан. |
||
[[Океан]] төпләрендә дә вулканнар бик күп. Әгәр вулкан конусы океан өстенә чыгып тора икән, бу очракта вулкан утравы барлыкка килә. Мәсәлән, [[Гавай утраулары]] — вулканнар атылудан хасил булган утраулар. Гавай утрауларының кайбер вулканнары, мәсәлән |
[[Океан]] төпләрендә дә вулканнар бик күп. Әгәр вулкан конусы океан өстенә чыгып тора икән, бу очракта вулкан утравы барлыкка килә. Мәсәлән, [[Гавай утраулары]] — вулканнар атылудан хасил булган утраулар. Гавай утрауларының кайбер вулканнары, мәсәлән [[Мауна-Лоа]], [[Килауэа]], шартлаусыз гына атыла. |
||
[[Мауна-Лоа]], [[Килауэа]], |
|||
шартлаусыз гына атыла. |
|||
Бу вулканнарның кратерларында сыек лава күлләре бар; алар вулкан |
Бу вулканнарның кратерларында сыек лава күлләре бар; алар вулкан атылганда бик биеккә (280 м га кадәр) атыла, ә аннан соң авышлыклар буйлап агып төшә. Агып чыккан лава катканнан соң, мондый вулканнар җирдә яткан зур калканнарга охшый, һәм алар калкансыман вулканнар дип атала. |
||
буйлап агып төшә. Агып чыккан лава катканнан соң, мондый вулканнар җирдә яткан зур калканнарга охшый, һәм алар калкансыман |
|||
вулканнар дип атала. |
|||
Дөньяның иң зур сүнгән вулканы - [[Индонезия]]ның [[Суматра]] утравындагы [[Тоба (күл)|Тоба]] күле. |
Дөньяның иң зур сүнгән вулканы - [[Индонезия]]ның [[Суматра]] утравындагы [[Тоба (күл)|Тоба]] күле. |
||
5 мар 2017, 03:48 юрамасы
Вулкан (яисә Янартау) — Җир шарының өслегендә барлыкка килгән табигый геологик җисем. Вулканнар аша җир өслегенә магма чыга. Җир кабыгында чатнаган урыннар бар, алар тирәсендә мантия матдәсе — магманың басымы кечерәк була.
Мантия матдәсе эретелеп, магма учагы барлыкка килә.
Магмада эрегән газлар аны учактан вулкан каналы буенча өскә, кратерга этеп чыгара. Җир өстенә агып чыккан магманы лава дип атыйлар. Яңа агып чыккан лаваның температурасы 1000 °С ка җитә. Сыек лава тыныч кына ага; ә үзлерәк лавадан шартлап газлар чыга; бик үзле лава кратердан вак кисәкчекләр — вулкан көле һәм көчле атыш вакытында эре кисәкләр — вулкан бомбалары рәвешендә атылып чыга.
Вулкан төрләре
Атыла торган һәм сүнгән вулканнар.
Кешелек тарихында атышы күзәтелгән вулканнар — ата торган яки хәрәкәттәге вулканнар дип атала.
Җирдә атыла торган вулканнарның күпчелеге Тын океан ярлары буенда урнашкан.
Океан төпләрендә дә вулканнар бик күп. Әгәр вулкан конусы океан өстенә чыгып тора икән, бу очракта вулкан утравы барлыкка килә. Мәсәлән, Гавай утраулары — вулканнар атылудан хасил булган утраулар. Гавай утрауларының кайбер вулканнары, мәсәлән Мауна-Лоа, Килауэа, шартлаусыз гына атыла.
Бу вулканнарның кратерларында сыек лава күлләре бар; алар вулкан атылганда бик биеккә (280 м га кадәр) атыла, ә аннан соң авышлыклар буйлап агып төшә. Агып чыккан лава катканнан соң, мондый вулканнар җирдә яткан зур калканнарга охшый, һәм алар калкансыман вулканнар дип атала.
Дөньяның иң зур сүнгән вулканы - Индонезияның Суматра утравындагы Тоба күле.
Викиҗыентыкта
|
Викиҗыентыктагы медиафайллар? |
|---|