Мәгарә
| Мәгарә | |
 | |
| Кайда өйрәнелә | мәгарәбелем[d] һәм экология пещер[d] |
|---|---|
.jpg) | |
| Бу объекттан ясалган медиасурәтләр төркеме | [d] |
 Мәгарә Викиҗыентыкта | |
Мәгарә — җир кабыгы эчендәге табигый бушлык; Җир астында барлыкка килгән куышлык; тау тишеге[1] Мәгарәдән җир өстенә бер яки берничә чыгу юлы була. Мәгарәрләрне спелеология исемендәге фән тармагы өйрәнә.
Мәгарәләрне барлыкка килүе буенча берничә төргә бүлергә мөмкин:
- Карст мәгарәләр — суда эрүчән тау токымнарының (буртан,мәрмәр,моломит,акбур) суда эрүе нәтиҗәсендә барлыкка килә.
- Тектоник мәгарәләр — җир кабыгының сынуы, ярылуы сәбәпле барлыкка килә.
- Эрозия мәгарәләре — суда эреми торган тау токымнарының механик җуелуы сәбәпле барлыкка килә.
- Боз мәгарәләре — бозлык эрү сәбәпле хасил була.
- Вулкан мәгарәләре — үле вулкан кратерында барлыкка килә.
Археологик ачышлар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү].jpg)
Борынгы кешеләр мәгарәләрне бөтен дөнья буенча торак сыйфатында кулланган. Мәгарәләрдә тагын да ешрак хайваннар урнашкан. Тау тишегеннән чыга алмыйча күп кенә хайваннар һәлак булган. Мәгарәләрнең бик акрын эволюциясе, аларның даими климаты, тышкы дөньядан саклануы безнең өчен бик күп археологик табылдыклар саклап калуына булышлык иткән. Ул мәгарәләрдә борынгы үсемлекләр, күптәннән юкка чыккан хәйваннарның сөякләре, кабыргаларына төшерелгән борынгы сурәтләр (рус. наскальные рисунки) сакланган ( мәсәлән, Көньяк Уралда - Шүлгәнташ мәгарәсе), төрле мәдәниятләрнең, төрле культураларның кеше калдыклары, шул исәптән неандертальләрнең 50-200 мең ел элгәрге (Үзбәкстанда Тешик-Таш мәгарәсе, Алтайда Денис мәгарәсе, Франциядә Кро-Маньон һәм башка бик күпләр) җәсәдләре.[2]).
Шүлгәнташ мәгарәсе
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Шүлгәнташ мәгарәсен беренче тапкыр Көньяк Уралның танылган галим-тикшерүчесе П.И. Рычков бәян иткән. Рычков үз хезмәтендә мәгарәдә "кипкән кеше башы" тапканы турында әйтә.
1954 елда зоолог А.В. Рюмин мәгарәдә борынгы картиналар тапкач, Шүлгәнташ киң билгелек алган [3][4][5]. Галимнәр аларны палеолит чорына кертәләр. Рәсемнәрнең яше бик олы - 14-14,5 мең ел. Рәсемнәр саны якынча ике йөз, ләкин өч дистәгә якын чагыштырмача яхшы сакланган. Рәсемнәр бик зур - 44 дән 112 сантиметрга кадәр. Борынгы кешеләр мәгарә диварларында мамонт, атлар, башка хайваннар, антропоморфик фигуралар, шулай ук аңлату кыенрак билгеләр белән сурәтләнгән.
Кояш системасындагы куышлыклар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Җир йөзеннән тыш, Айда [6][7] һәм Марста [8] мәгарәләр булуы ачыкланган. Күрәсең, болар вулкан мәгарәләре, вулкан активлыгының борыңгы эзләре.
Әдәбият
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Пещера//Большая советская энциклопедия 2020 елның 19 август көнендә архивланган.
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ Толковый словарь современного башкирского литературного языка. (под. ред З. Г. Ураксина, 2005)
- ↑ Алтай палеолит(үле сылтама)
- ↑ А. Д. Столяр. Происхождение изобразительного искусства. — М.: Искусство, 1985. — С. 35.
- ↑ Э. П. Позднякова, А. В. Лоскутов, Н. Н. Скокова. Башкирский заповедник // Заповедники европейской части РСФСР. II / Под ред. В. В. Соколова, Е. Е. Сыроечковского. — М.: Мысль, 1989. — С. 241.
- ↑ Пещера Шульган-Таш (Капова). әлеге чыганактан 2015-09-29 архивланды.. Официальный сайт государственного природного заповедника «Шульган-Таш»
- ↑ Found: first 'skylight' on the moon, 22 October 2009 — New Scientist.
- ↑ Down the Lunar Rabbit-hole 2010 елның 16 июль көнендә архивланган., NASA Science.
- ↑ Strange Martian feature not a 'bottomless' cave after all, 30 August 2007 — New Scientist.