Хара (суүсем)

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Хара (суүсем) latin yazuında])
Хара
Халыкара фәнни исем Chara L., 1753[1][2]
Таксономик ранг ыру[1]
Югарырак таксон Characeae[d]

 Хара Викиҗыентыкта

Хара (лат. Chara) - Characeae семьялыгына керүче яшел суүсемнәр ыругы. Алар күп күзәнәкле һәм җир үсемлекләренә бераз охшаш. Тукымаларга ия булмаган типик суүсемнәрдән аермалы буларак, тамыр һәм яфракка охшаган структуралары бар. Алар чиста суларда, аеруча төньяк зонасында известьташлы туфрак суларында очрый. Алар ләмле су төбенә берегеп, су астына үсәләр. Алар бик үк кислородлы булмаган һәм каты суны өстен күрә, черки личинкалары булган суларда очрамый. [3] Тәннәрендә кальций карбонаты (CaCO 3 ) туплыйлар. Суүсемнәрнең өслегендә эпифит булып цианобактрияләр яши, алар туклану өчен мөһим булган азотны үзләштерүдә катнашырга мөмкин. [4]

АКШның Луизиана штатындагы дөге басуында Хара төрләре өстендә эпифит булып үскән билгесез цианобактерия һәм башка организмнарының күренеше.

Төзелеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Хара төрләренең тармаклану системасы катлаулы. [5] Төп сабаклары Наратбашка (споралы үсемлек) охшаган тармаклар үстерәләр. [6] Алар, гадәттә, җир асты ризоидлары ярдәмендә яр буйларына берегәләр. Хара үсемлекләре күзәнәк тышчасына кальций тозлары туплый. Бу метаболик процесслар аркасында Хара үсемлекләреннән үзенчәлекле һәм күңелсез водород сульфиды исе килә. [5]

Морфология[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Үсемлекнең тәне - гаметофит . Ул (төеннәргә һәм төен араларына бүленгән төп сабактан, ике төрле ботаклардан (чикләнмәгән үсешле озын тармаклар һәм чикләнгән үсешле кыска ботаклар), ризоидлардан (септаланган, күп күзәнәкле) һәм яфракчыклардан (икенчел тармаклардан үскән энә формасындагы структуралар) тора.

Үрчү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Light micrograph of a whole-mount slide of an oogonium and antheridium of Chara
Оогонийның (яки нукуланың) һәм Чараның антеридиумының (яки глобуласының) тулы монтаж слайдының җиңел микрографы.

Хара вегетатив һәм җенси юл белән үрчи. Вегетатив үрчү бүлбеләр, амилум йолдызлары һәм икенчел протонематалар белән тормышка ашырыла. Җенес әгъзалары - күп күзәнәкле һәм тышчалы шарчык яки антеридиум (ир-ат җенесе) һәм нукула яки архегоний (хатын-кыз җенесе). Антеридий һәм архегоний аерым үсемлекләрдә, бер үк үсемлектә бергә яки бер үсемлектә аерым-аерым урнашырга мөмкин. [7]

Хараларның үрчү әгъзалары бик югары яраклашу дәрәҗәсен күрсәтәләр. Огоний дип аталган хатын-кыз әгъзасы - зур овал структура, ул спираль рәвешендә яшел җепләр белән уратылган. Ир-ат әгъзасы шулай ук зур, ачык сары яки кызыл төстә, сферик формада, антеридиум дип атала, кайбер галимнәр аны бер әгъза гына түгел, ә күпсанлы структура дип саныйлар. Җенси әгъзалар параллель рәвештә төп ботакларның өске төеннәрендәге күзәнәкләрдән парлы рәвештә үсә, антеридиум өстендә оогоний барлыкка килә. Алар күз белән җиңел күренерлек дәрәҗәдә зур, аеруча кызыл антеридиум. Бүтәннәрдә ике төрле җенес органнары ботакларның төрле нокталарыннан барлыкка килә.

АТаланган зиготадан тыш, Хараларның барлык күзәнәкләре гаплоид. Зигота - оогонийның эчке өлешендәге зур бер күзәнәк. Ул әгъзанең калын тышчасы эченә берегеп, үсү өчен уңайлы шартлар көткән ооспора формалаштыра. Үсү дәверендә диплоид ооспора мейоз кичерә, дүрт гаплоид төш барлыкка китерә. Ооспора бүленә, аннан төп протонема һәм ризоидаль башлангыч барлыкка килә. Болардан суүсем үсешен дәвам итә. [8]

Төрләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Таралуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Космополит. Төче һәм тозлы суларда үсүче 100 дән артык төре билгеле.

Татарстан территориясендә гади хара (C. vulgaris) һәм сасы исле хара (C. foetida) очрый. Чиста сулык төпләрендә үсә, аларның таралуы суның үтә күренмәлелегенә бәйле. Ләмле грунтта киң әрәмәлекләр хасил итә.

«Сабагы» кабыклы, 50 см га кадәр биеклектә. «Яфраклары» озын, буынлы, боҗралы. Хара вегетатив (вегетатив үрчү тамырчалар барлыкка килүне хәтерләтә) һәм җенси ысул белән үрчи. Су кошлары өчен азык.

Гади хара ТРның Кызыл китабына кертелгән. [9]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Линней К. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium — 5 — Стокһолм: 1754. — doi:10.5962/BHL.TITLE.746
  2. ↑ 2,0 2,1 Linnæi C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
  3. ↑ Barber, M. A. (1924). «The Effect of Chara Robbinsii on Mosquito Larvæ». Public Health Reports 39 (13): 611–615. DOI:10.2307/4577099. ISSN 0094-6214.
  4. ↑ Sims, G. K. (1984). «Diurnal and seasonal variations in nitrogenase activity (C2H2 reduction) of rice roots». Soil Biology and Biochemistry 16: 15–18. DOI:10.1016/0038-0717(84)90118-4.
  5. ↑ 5,0 5,1 Round, F.E. 1965.The Biology of the algae. Ernest Arnold.
  6. ↑ Bryant, J. 2007. The Stoneworts (Chlorophyta. Charales) in Guiry, M.D., John, D.M., Rindi, F. and McCarthy, T.K. 2007. New Survey of Clare Island. Volume 6: The Freshwater and Terrestrial Algae. Royal Irish Academy
  7. ↑ (1966) «Attempted Hybridization between Monoecious and Dioecious Clones of Chara». American Journal of Botany 53 (9): 937–940. DOI:10.2307/2439818.
  8. ↑ Dinesh Sharma (2016-02-04). Chara: Occurrence, Structure and Reproduction.
  9. ↑ =https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/rastitelnost/hara Онлайн - энциклопедия Tatarica
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Хара_(суүсем)&oldid=4154680