Төр (биология): юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

Кертелгән

29 ноя 2011, 17:40 юрамасы

Төр (лат. Species) — биологиядә төп таксоннарның иң вагы. Бүген галимнәр хайваннарның ике миллион, ә үсемлекләрнең 400 мең төре барлыгы турында мәгълүмат бирә^[1], шул ук вакытта яңа төрләр ачылып тора.

Тарих

Төр, ыру, тәртип һәм сыйныфка бүленеш беренче мәртәбә Линней классификациясендә очрый. Шуннан аларга башка төркемнәр дә кушыла (мәсәлән, тип һәм гаилә)^[2].

Линней, Лапландия флорасы турында язганда, һәр үсемлеккә ике исем биргән: ыруы исемен һәм төре исемен. Ыру исеме бу ыруга кергән барлык төрләр өчен гомуми була. Төр исеме - бөтен бер-берсеннән аерылмас организмнар төркеме исеме^[1]. Мәслән, Carpa pyrenaica (Пиреней кәҗәсе) исемендә Carpa - ыру, ә pyrenaica - төр; Африка филе исемендә фил - ыру, ә Африка - төрнең исеме.

Линнейгә хәтле дә шундый система була, әмма ыру исеменә озын характеристикалар кушканнар^[1].

Линней организмнарны төрләргә тышкы охшашлык буенча аерган, һәм бу хәл хаталарга китергән. Мәсәлән, кыр үрдәге ата-хайванын һәм ана-хайванын галим төрле төрләргә бүлгән. Хәзер төрләргә бүлү тышкы билгеләр буенча түгел, ә төзелеш, тотыш, нинди территориядә яшәүгә карап билгеләнә^[1].

Тере организмнарның икеле исеме бинар система дип атала.

Төр сыйфатлары

Төр сыйфатларын инглиз биологы Джон Рэй чыгарган:

Төрдәш организмнарның төп сыйфатлары уртак
Төп сыйфатларын нәселлләренә бирәләр, төрдәшләр үзара парлар ясый һәм үрчиләр^[1]

Искәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Я познаю мир: Биология: Дет. энцикл. / Б.Ф. Сергеев; Худож. О.П.Багина, С.В. Наугольных, О.А. Герасина и др. - М.: ООО "Издательство АСТ": ООО "Издательство Астрель": ЗАО НПП "Ермак", 2004. - 398 [2] с.: ил.
↑ Большая энциклопедия животных. - М.: ОЛМА-ПРЕСС образование, 2005. - 640 с., ил.

Таксономия

Домен (өспатшалык) — Патшалык — Аспатшалык — Өстип/Өсбүлекчә — Тип/Бүлекчә — Астип/Асбүлекчә — Өссыйныф — Сыйныф — Ассыйныф — Инфрасыйныф — Өсотряд/Өстәртип — Отряд/Тәртип* — Асотряд/Астәртип — Инфраотряд — Өсгаиләлек — Гаиләлек — Асгаиләлек — Өстриба — Триба — Астриба — Ыруг — Бүлек — Асбүлек — Асыруг — Өссекция — Секция — Ассекция — Рәт — Асрәт — Төр — Астөр — Вариетет/Төрлелек — Астөрлелек — Форма — Асформа

Биология — Биологик таксоннар — Биномиаль номенклатура

*Отряд — зоологиядә кулланыла; Тәртип — ботаникада

[ике-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Я познаю мир: Биология: Дет. энцикл. / Б.Ф. Сергеев; Худож. О.П.Багина, С.В. Наугольных, О.А. Герасина и др. - М.: ООО "Издательство АСТ": ООО "Издательство Астрель": ЗАО НПП "Ермак", 2004. - 398 [2] с.: ил.

[бер-2] Большая энциклопедия животных. - М.: ОЛМА-ПРЕСС образование, 2005. - 640 с., ил.

[1]

[2]

@@ Юл номеры - 1: / Юл номеры - 1: @@
 [[File:Biological.svg|right|200px|]]
-'''Төр''' ({{Lang-la| Species}}) — [[биология]]дә төп [[биологик классификация|таксоннарның]] иң вагы. Бүген галимнәр белән [[хайваннар]]ның ике миллионы төре, [[үсемлекләр]]нең 400 мең төре турында мәгълүмәт язып бирелгән<ref name="ике">Я познаю мир: Биология: Дет. энцикл. / Б.Ф. Сергеев; Худож. О.П.Багина, С.В. Наугольных, О.А. Герасина и др. - М.: ООО "Издательство АСТ": ООО "Издательство Астрель": ЗАО НПП "Ермак", 2004. - 398 [2] с.: ил.</ref>, һәм һәрвакыт яңа төрләр ачыла.
+'''Төр''' ({{Lang-la| Species}}) — [[биология]]дә төп [[биологик классификация|таксоннарның]] иң вагы. Бүген галимнәр [[хайваннар]]ның ике миллион, ә [[үсемлекләр]]нең 400 мең төре барлыгы турында мәгълүмат бирә<ref name="ике">Я познаю мир: Биология: Дет. энцикл. / Б.Ф. Сергеев; Худож. О.П.Багина, С.В. Наугольных, О.А. Герасина и др. - М.: ООО "Издательство АСТ": ООО "Издательство Астрель": ЗАО НПП "Ермак", 2004. - 398 [2] с.: ил.</ref>, шул ук вакытта яңа төрләр ачылып тора.
 == Тарих ==
-[[Файл:Species plantarum 002.JPG|thumb|left|250px|[[Карл Линней]]ның хезмәтенең титул бите]]
+[[Файл:Species plantarum 002.JPG|thumb|left|250px|[[Карл Линней]] хезмәтенең титул бите]]
-Төр, [[ыру (биология)|ыру]], [[тәртип (биология)|тәртип]] һәм [[сыйныф (биология)|сыйныф]] беренче мәртәбә [[Линней]] классификациясендә очраша. Шуннан аларга башка төркемнәр дә кушылган (мәсәлән, [[тип (биология)|тип]] һәм [[гаилә (биология)|гаилә]])<ref name="бер">Большая энциклопедия животных. - М.: ОЛМА-ПРЕСС образование, 2005. - 640 с., ил.</ref>.
+Төр, [[ыру (биология)|ыру]], [[тәртип (биология)|тәртип]] һәм [[сыйныф (биология)|сыйныф]]ка бүленеш беренче мәртәбә [[Линней]] классификациясендә очрый. Шуннан аларга башка төркемнәр дә кушыла (мәсәлән, [[тип (биология)|тип]] һәм [[гаилә (биология)|гаилә]])<ref name="бер">Большая энциклопедия животных. - М.: ОЛМА-ПРЕСС образование, 2005. - 640 с., ил.</ref>.
-Линней, [[Лапландия]] флорасы турында язганда, һәр үсемлеккә ике исем кушкан: ыруы исемен һәм төре исемен. Ыру исеме бу ыруга барлык кергән төрләр өчен гомуми иде. Төр исеме - бөтен бер-берсеннән аерылмас организмнар төркеме өчен исем<ref name="ике"></ref>. Мәслән, [[Пиреней кәҗәсе|'''Carpa''' ''pyrenaica'' (Пиреней кәҗәсе)]] исемендә '''Carpa - ыру''', ә ''pyrenaica'' - төр; [[Африка филе|''Африка'' '''филе''']] исемендә [[филләр|'''фил''']] - ыру, ә ''Африка'' - төрнең исеме.
+Линней, [[Лапландия]] флорасы турында язганда, һәр үсемлеккә ике исем биргән: ыруы исемен һәм төре исемен. Ыру исеме бу ыруга кергән  барлык төрләр өчен гомуми була. Төр исеме - бөтен бер-берсеннән аерылмас организмнар төркеме исеме<ref name="ике"></ref>. Мәслән, [[Пиреней кәҗәсе|'''Carpa''' ''pyrenaica'' (Пиреней кәҗәсе)]] исемендә '''Carpa - ыру''', ә ''pyrenaica'' - төр; [[Африка филе|''Африка'' '''филе''']] исемендә [[филләр|'''фил''']] - ыру, ә ''Африка'' - төрнең исеме.
-Линнейгә тиклем дә шундый система иде, әмма ыру исеменә озын характеристикалар кушканнар<ref name="ике"></ref>.
+Линнейгә хәтле дә шундый система була, әмма ыру исеменә озын характеристикалар кушканнар<ref name="ике"></ref>.
-Ләкин Линней организмнарны төрләргә тышкы охшашлык буенча аерган, һәм бу хәл хаталарга китергән. Шулай итеп, [[кряква]] ата-хайванын һәм ана-хайванын галим төрле төрләргә  бүлгән. Хәзер төрләргә тыш белән түгел, төзелеш, тотыш, нинди территориядә яшәү белән бәйле берләшетрәләр<ref name="ике"></ref>.
+Линней организмнарны төрләргә тышкы охшашлык буенча аерган, һәм бу хәл хаталарга китергән. Мәсәлән, [[кыр үрдәге]] ата-хайванын һәм ана-хайванын галим төрле төрләргә бүлгән. Хәзер төрләргә бүлү тышкы билгеләр буенча түгел, ә төзелеш, тотыш, нинди территориядә яшәүгә карап билгеләнә<ref name="ике"></ref>.
 Тере организмнарның икеле исеме '''[[бинар система]]''' дип атала.
 == Төр сыйфатлары ==
-Әмма төр сыйфатларын инглиз биологы [[Джон Рэй]] чыгарган:
+Төр сыйфатларын инглиз биологы [[Джон Рэй]] чыгарган:
 * Төрдәш организмнарның төп сыйфатлары ''уртак''
-* Төп сыйфатларын токымлыкка биреп, төрдәшләр үзләре арасында паралар ясый һәм күбәя<ref name="ике"></ref>
+* Төп сыйфатларын нәселлләренә бирәләр, төрдәшләр үзара парлар ясый һәм үрчиләр<ref name="ике"></ref>
 == Искәрмәләр ==