Эчтәлеккә күчү

Александр Яншин

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Александр Яншин latin yazuında])
Александр Яншин
Туган 15 (28) март 1911[1]
Смоленск, Россия империясе[2]
Үлгән 9 октябрь 1999(1999-10-09)[1] (88 яшь)
Мәскәү, Россия
Күмү урыны Введен зираты[d]
Ватандашлыгы  Россия империясе
 РСФСР[d]
 СССР
 Россия
Әлма-матер Серго Орджоникидзе исемендәге Россия дәүләт геология разведкасы университеты[d]
Һөнәре җирбелгеч, табигать фәннәре белгече
Эш бирүче Геологический институт РАН[d]
Гыйльми дәрәҗә: геология-минералогия фәннәре докторы[d]

 Александр Яншин Викиҗыентыкта

Александр Леонидович Яншин (28 март 1911, Смоленск - 9 октябрь 1999, Мәскәү ) - совет һәм Россия галиме- геологы, СССР Фәннәр академиясе академикы (1958). СССР Фәннәр академиясенең Себер филиалына һәм СССР Фәннәр академиясенең Себер филиалының геология һәм геофизика институтына нигез салучыларның берсе. СССР Фәннәр академиясе вице-президенты (1982-1988), күренекле җәмәгать һәм дәүләт эшлеклесе, Мәскәү натуралистлар җәмгыяте президенты (1967-1999), Россия Фәннәр академиясенең Маргиналь һәм эчке диңгез литосферасы институтының мактаулы директоры Социалистик Хезмәт Каһарманы, ике СССР дәүләт премиясе лауреаты, күп СССР дәүләт премиясе лауреаты. Чит ил академияләре һәм фәнни җәмгыятьләр әгзасы.

Биографиясе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
А. Л. Яншин, 1930-нчы еллар.
Файл:Фидана Тауфиковна и Александр Леонидович Яншины.jpg
Яншин гаиләсе

1911 елның 15(28) мартында Смоленск шәһәрендә, адвокат гаиләсендә туган [3] .

1928 елда ул Мәскәү дәүләт университетының геология бүлегенә укырга керә, аннан ике елдан соң ул Мәскәү геологик эзләү институтына күчә.

1936 елның 1 маеннан ул СССР Фәннәр академиясенең Геологик институты хезмәткәре булып эшли (тиздән СССР Фәннәр академиясенең геология фәннәре институтына кушылды). Ул региональ тектоника бүлеге мөдире булып эшли.

1937 елда ул диссертацияне якламыйча геология һәм минералогик фәннәргә кандидат дәрәҗәсе белән бүләкләнә.

1944 елда ул СССР Хөкүмәте бурычларын уңышлы үтәгән өчен Кызыл Байрак Хезмәт ордены белән бүләкләнә.

А.Л. Яншинның беренче зур фәнни казанышы - Төньяк Арал диңгезе өлкәсенең стратиграфиясен, тектоникасын һәм геоморфологиясен өйрәнү (1953). Шул ук елда ул геология һәм минералогик фәннәр докторы дәрәҗәсенә лаек була.

СССР ФА хакыйкый әгъзасы итеп сайланганнан соң (1958), А.Л. Яншинның фәнни мәнфәгатьләр үзәгендә Себер була, Көнчыгыш Себер һәм Монголиядә калий тозлары һәм фосфоритлар эзләү башлана

1978 елда А.Л. Яншин «История развития рельефа Сибири и Дальнего Востока»дигән 15 томлы хезмәте өчен СССР Дәүләт премиясен ала. Күп кенә фәнни советларның, комиссияләрнең һәм комитетларның рәисе һәм әгъзасы, РФА Себер бүлекчәсенә һәм РФА нефть һәм газ проблемалары институтына нигез салучыларның берсе..

1982 елда ул СССР Фәннәр академиясе вице-президенты итеп сайланды һәм Литосфера институты директоры булды, һәм Мәскәүгә күченде.

Ул экологик проблемалар белән бәйле күп мөһим проектларда актив катнаша. СССР Югары Советы әгъзасы буларак, ул берничә комиссия әгъзасы була, актив гражданлык позициясен алды һәм теоретик яктан расланган каршылыкларны әзерли, индустриализация һәм табигатьне үзгәртү экологик бәхәсле проектларын: "елга борылыш" проекты [4],Волга- Чограй " каналы, Байкал күленең пычрануы, Кырым атом электр станциясе төзелеше һ.б. тормышка ашыру карарларына йогынты ясый [5]

1980 еллар уртасында, "елга борылышы" проектын тикшерү уңаеннан, ул берничә ел илнең экологик үзәге булган һәм тәэмин иткән "Авыл хуҗалыгында туфрак мелиорациясенең эффективлыгын күтәрү турында" ("Яншин комиссиясе" дип аталган) фәнни-эксперт комиссиясе башлыгы булды. СССР җитәкчелегенең проекттан баш тартуына хәлиткеч йогынты ясый [6] .

1992 елда ул " Кешелеккә кисәтү " имзалады [7] .

1993 елда ул оештыручыларның берсе һәм Россия Экология академиясенең беренче президенты булды.

Александр Леонидович Яншин 1999 елның 9 октябрендә Мәскәүдә үлә, Введенское зиратында күмелә (11уч.).

Гаиләсе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Хатыннары:

  1. Л.Н. Формозова (кызлыкта Промптова) (1905-1990) - совет геологы, 1942 елдан СССР Фәннәр академиясенең Геология институтының литология бүлегендә, геология һәм минералогик фәннәр докторы (1958) эшли. Беренче никахта ул А. Н. Формозовта кияүдә
  2. Ф.Т Яншина (кызлыкта Биккенина) (1933-2011) - совет геологы, фәлсәфәче һәм фән тарихчысы [8] .

Бүләкләре

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • 1944 - Сәнәгатьне стратегик минераль чимал запаслары белән тәэмин итү өлкәсендә Хөкүмәтнең бурычларын уңышлы үтәгәне өчен Кызыл Байрак Хезмәт ордены .
  • 1945 - Сәнәгать һәм фән үсеше өчен Хөрмәт Билгесе ордены
  • 1945 - "1941-1945 елгы Бөек Ватан сугышында батыр хезмәт өчен" медале. "
  • 1948 - "Мәскәүнең 800-еллыгы истәлегенә" медале
  • 1967 - СССР Фәннәр академиясенең Себер филиалының Новосибирск фәнни үзәген булдыру өчен Ленин ордены.
  • 1969 - Евразиянең тектоник картасы өчен СССР дәүләт премиясе
  • 1970 - "Владимир Ильич Ленинның тууына 100 ел тулу уңаеннан" медале.
  • 1971 - Геология үсешендә һәм тууның 60 еллыгына бәйле хезмәтләр Ленин ордены
  • 1971 - "Монгол халык революциясенең 50 елы" медале
  • 1974 - Монголия Халык Республикасын геологик тикшерү өчен Хезмәт даны ордены (Монголия)
  • 1973 - Геология өлкәсендәге эшләре буенча А.П. Карлинский исемендәге алтын медаль.
  • 1975 - Совет фәнен үстерүдә һәм СССР Фәннәр академиясенең 250 еллыгы уңаеннан Кызыл Байрак Хезмәт ордены
  • 1975 -ГДР геологик жәмгыятенең С Бубнов исемендәге көмеш медале.
  • 1978 - "Себер һәм Ерак Көнчыгыш рельефының үсеш тарихы" монографиясе өчен СССР дәүләт премиясе (15 том, 1964-1976)
  • 1981 - Геология фәнен үстерүдә, фәнни кадрлар әзерләүдә һәм 70 яше уңаеннан Ленин орденын тәкъдим итү белән Социалистик Хезмәт Каһарманы исеме [9] .
  • 1986 - Геология фәнен үстерүдә, фәнни кадрлар әзерләүдә һәм 75 яшьлек юбилейга бәйле зур хезмәтләре өчен Октябрь Инкыйлабы ордены
  • 1994 - Россия Фәннәр академиясенең А.П. Виноградов исемендәге премия, "Экологик финанслаудан дәресләр" монографиясе өчен ( А. белән . .Әм. Мелуа )
  • 1996 - 3 дәрәҗә Ватан алдындагы хезмәтләр өчен ордены
  • 1996 Россия Табиги Фәннәр академиясенең 1 дәрәҗә "Казанышлары өчен" билгесе.

Оешмаларда әгъза булуы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • 1936 - Бөтен Союз Географик Жәмгыяте ( РГО )
  • 1939 - Мәскәү табигатьне тикшерүчеләр җәмгыяте (MOIP), вице-президент (1958), президент (1967 елдан)
  • 1958 - СССР Фәннәр академиясенең тулы әгъзасы (академик)
  • 1958 - Франциянең Геологик җәмгыяте әгъзасы
  • 1959 - СССР Фәннәр академиясенең ведомствоара стратиграфик комитеты әгъзасы
  • 1960 - Совет Милли Табигать белеме һәм технология тарихчылары Ассоциациясе Комитеты әгъзасы, Табигать белеме һәм технологияләр тарихы кафедрасы председателе, Россия Фәннәр академиясе Милли Фәннәр Тарихы һәм Фәлсәфәсе Комитеты (1993 елдан).
  • 1960 - СССР Фәннәр академиясенең дүртенче чорын өйрәнү комиссиясе бюросы әгъзасы, председатель (1983 елдан)
  • 1965 - СССР Фәннәр академиясенең ведомствоара тектоник комитеты бюросы әгъзасы
  • 1968 - СССР Фәннәр академиясе Президиумы астында Табигать белеме буенча Китапханә Советы әгъзасы
  • 1969 - Болгария геология җәмгыятенең мактаулы әгъзасы
  • 1977 - Бөтен Союз Белем җәмгыяте Советы әгъзасы
  • 1985 - В.И. Вернадскийның фәнни мирасны үстерү комиссиясе рәисе
  • 1986 - Тарихи һәм мәдәни һәйкәлләрне саклау буенча Бөтен Россия җәмгыяте президиумы әгъзасы
  • 1989-1991 - СССР Халык депутаты
  • 1992 - Россия Экология академиясе президенты
  • 1992 - Россия Табигать белеме академиясенең мактаулы академикы
  • 1996 - Грузия Фәннәр академиясенең чит ил әгъзасы
  • 1997 - Тау академиясенең мактаулы академикы

Хәтер

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
MOIP мемориаль тактасы
GIN RAS мемориаль тактасы

А. Л. Яншин хөрмәтенә:

  • Минерал исеме - яншинит (1969, 1978) [10]
  • Фәнни "Яншин укулары"
  • "Яншин премиясе" [11]
  • Академик А. Л. Яншин фонды"

Биналарга мемориаль такталар куелган:

Казылма хайваннар [12] :

  • Cibicidoides janshini J. Nikitina, 1979 - фораминифера төрләре, Каспий өлкәсенең Олигоцен.
  • Клавулина яншини Липман, 1960 - фораминифераль төрләр, Көнбатыш Себер палеоцены.
  • Nuculana janschini Mironova, 1962 - бивалве моллюск төрләре, Арал диңгезе эоцены .
  • Читон Янщини Макаренко, 1969 - полиплакофор төрләре, Украина палеоцены.
  • Пектинатитлар Янщини Иловайски & Флоренски, 1941 - цефалопод төрләре, Каспий өлкәсенең Jгары urра.

Казылма усемлекләр:

  • Янщинии Корнус Васильевск - Дорен калдыклары [13]

Адреслар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

А.Л.Яншин белән бәйле адреслар:

  • Мәскәүдә ул Малайя Калужская урамы, 12 йорт[14] адресы буенча яшәгән

Әдәбият

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • «Академик Александр Леонидович Яншин. Воспоминания. Материалы в двух книгах», — Москва, Наука, 2005.
  • Оноприенко В. И. Век Яншина: к 100-летию со дня рождения выдающегося геолога и эколога XX века. Киев: Информационно-аналитическое агентство, 2011. 406 с.

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ 1,0 1,1 Историческая энциклопедия Сибири / мөхәррир В. А. Ламин — Новосибирск: 2009. — ISBN 5-8402-0230-4
  2. ↑ 2,0 2,1 Яншин Александр Леонидович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / мөхәррир А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  3. ↑ На 15.11.1916 г., начиная с 08.10.1908 г. состоял помощником у присяжного поверенного Ждановича Станислава Осиповича в Смоленске. // Список присяжных поверенных округа Московской судебной палаты и их помощников к 15 ноября 1916 г. — М., 1917. — С. 144.
  4. ↑ М. А. Ахметьев, Геология и геофизика, т.52, № 10, с.1367-1387 (2011).
  5. ↑ Собисевич А. В., Шёнфельдер Т. Б. Экологические аспекты проекта создания канала Волга-Чограй // Вестник Института комплексных исследований аридных территорий. 2019. Т. 38, № 1. С. 77–79.
  6. ↑ Сакс В. Н., Широков В. М., Яншин А. Л. Потекут ли реки вспять? // Социалистическая индустрия. 1976. № 287. 7 дек.
  7. ↑ World Scientists' Warning To Humanity. әлеге чыганактан 2019-04-30 архивланды. 2019-05-10 тикшерелгән.
  8. ↑ {{{башлык}}}.
  9. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 27 марта 1981 года за выдающиеся заслуги в развитии геологической науки, подготовке научных кадров и в связи с 70-летием Яншину Александру Леонидовичу присвоено звание Героя Социалистического Труда с вручением ордена Ленина и золотой медали «Серп и Молот»
  10. ↑ В 1993 году сведён к синониму минерала торогуммит
  11. ↑ Борозин М. Созвездие ярких талантов блистало в российской науке 2015 елның 22 гыйнвар көнендә архивланган. // Зелёный мир. 2000. № 9/10. С. 28-29
  12. ↑ Крымгольц Г. Я., Крымгольц Н. Г. Имена отечественных геологов в палеонтологических названиях. Санкт-Петербург, 2000. C. 139.
  13. ↑ Баранов В. И. Этапы развития флоры и растительности СССР в третичном периоде. Часть 3: Итоги изучения ископаемых третичных флор и проблема реликтов в современной растительности СССР. Ученые записки Казанского государственного университета, 1954. 361 c.
  14. ↑ Яншин Александр Леонидович // Московская энциклопедия. / Гл. ред. С. О. Шмидт. — М., 2007—2014. — Т. I. Лица Москвы: [в 6 кн.].

Сылтамалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Александр_Яншин&oldid=4107864