Ашыт (тыюлык)
| Ашыт | |
| Дәүләт |
 Россия |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмлек | Әтнә районы |
Ашыт — Татарстан Республикасының Әтнә районы шул исемдәге елга үзәнендә урнашкан комплекслы профильле региональ әһәмияттәге табигый тыюлык .
Тарих
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Тыюлык Татарстан Республикасы Министрлар Кабинетының 1997 елның 15 сентябрендәге 698 номерлы карары нигезендә, Ашыт елгасының табигый һәм ясалма экосистемаларын, язгы миграция чорында су кошлары өчен тарихи яктан табигый урын булып торган су асты кошлары өчен тарихи урын булып торган су асты кишәрлекләрен саклау максатыннан оештырыла[1] .
Тасвирлау
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Урнашуы
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]«Ашит» тыюлыгы Казан эрозиаль-түбән төбәгендә, кара ылыслы яфраклы урманнарда урнашкан. Аның территориясе Ашыт елгасы үзәнендә аның югары агымында урнашкан, аның киңлеге 3 чакрымга җитә. Елганың уң яры 50 метрдан артык. Яр буендагы тау битләрендә яхшы агым тизлеге булган чишмәләр бар[2] .
Флора
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Су басуында үсемлекчелек төрле үләннәрдән тора, түбән урыннар һава-су үсемлекләреннән гыйбәрәт. Су һәм җир асты үсемлекләренең бай җыелмасы булган, аерым алганда, Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән ак лилия белән иске төрдәге күлләр күп. Бу террасаны болын һәм болын-куак берләшмәләре били. Елганың уң як яры буенда тыюлык территориясенең 2 процентын биләп торган имән-юкә-усак урманы үсә [2] .
Фауна
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Тыюлык фаунасы бик төрле. Монда 100 дән артык кош төре теркәлгән, шуларның 12 се Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән. Су басу өлкәсе - язгы миграция чорында каз кебекләр өчен тарихи яктан ял итү урыны. Су басу чорында 2000-дән артык каз ( ак каз, чыбар каз, Соры каз) сай суларда туктый. Моннан тыш, монда кыр үрдәге, чәй-сыбызгы, кечкенә кыр үрдәге һәм башка елга үрдәкләре, соры торна монда тупланган. Татарстан Республикасының Кызыл китабында күрсәтелгән кош төрләреннән тыюлык су басуында ысылдавык аккош, олы ачы, болын кошы, зур кроншнеп, саескан, травник, веретенник, зур елан, сазлык өкесе оялый. Биек ярдагы урманда ерткыч кошлар яшиләр [2] .
Имезүчеләргә поши, кабан дуңгызы, төлке, бурсык, үр куяны, ак куян, Америка чәшкесе, көзән һәм ондатра керә[2] .
Су басуында күбәләкләрнең 14 төре теркәлгән, аларның берсе, адмирал, Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән. Монда шулай ук Икар голубянкасы, бархатница глазок цветочный, пестрянка ложная, күпсанлы авсония, белянка рапсовая, репница, перламутровка бар[2] .
Елга ярында җитештерү корылмалары булмау балык таралуга ярдәм итә. Монда карабалык, шамбы, кушбаш, чуртан очрый[3]
Куллану һәм саклау
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Ашит елгасының өске агымындагы үзән - кыйммәтле табигый урын, аның барлык компонентларын саклау өчен аеруча мөһим. Елганың сул ярында терлекләр көтү аркасында, үсемлекләрнең деградация элементларына карамастан, биредә үсемлекләрнең генофоны һәм фитоценоз кисәкләре сакланган, алар тиешле саклау һәм рациональ файдалану вакытында үзән территориясен торгызырга тиеш. Тыюлык территориясе эстетик һәм фәнни-танып-белү әһәмиятенә ия. Экологик-агарту эшчәнлеге кысаларында тыюлык хезмәткәрләре ел саен табигатьне саклау акцияләрен уңышлы үткәрәләр[4]
Тыюлык администрациясенең төп бурычлары:
Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән табигый комплексларны һәм аларның компонентларын, су йөзүче кошлар утыруу урыннарын, хайваннар һәм үсемлекләр үсешен саклау һәм торгызу;
тыюлык территориясендә рекреацион эшчәнлекне җайга салу;
экологик белем бирү чараларын оештыру һәм тормышка ашыру[2] .
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Әдәбият
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Сводный список особо охраняемых природных территорий Российской Федерации : Ч. 2 : Приволжский федеральный округ, Уральский федеральный округ, Сибирский федеральный округ, Дальневосточный федеральный округ. / Н. А. Потапова и др.. — Москва: ВНИИприроды [и др.], 2006. — 363 с. — ISBN 5-7640-0031-9.
- Постановление Кабинета Министров Республики Татарстан от 15 сентября 1997 г. N 698 «Об объявлении природной системы пойменного участка верховья реки Ашит в Атнинском районе государственным природным комплексным заказником "Ашит"».
