Бозкурт

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Бозкурт latin yazuında])
Бозкурт
төр. Bozkurtlar
... өлеше булып тора

Милләтче хәрәкәт фиркасе

Идеология

төрек милләтчелеге
пантөркизм
антикоммунизм
евроскептицизм
әрмәнфобия

Этник яктан

төркиләр

Дин

ислам, тәңречелек

Лидер

Алпарслан Түркеш, Абдулла Чатлы, Дәүләт Бахчели

Төбәк

Төркия Төркия

Нигезләү датасы

1969

Союздашлар

Гаделлек һәм үсеш фиркасе

Дошманнар

Төркия коммунист фиркасе
Көрдистан эшчеләр фиркасе
АСАЛА
социал-демократлар
сул либераллар

Үрнәк: Карау • Бәхәс • Үзгәртү

«Соры бүреләр» яки «Бозкурт» (төр. Bozkurtlar яки төр. Bozkurtçular; рәсми үз үзен атау — төр. Ülkücülük — Идеалистлар[1]) — Төркия милләтче[2] яшьләр оешмасы. 1960 еллар ахырында полковник Алпарслан Түркеш инициативасы белән Милләтче хәрәкәт фиркасе (MHP) патронажы астында төзелгән. Кайвакыт аның белән тиңләштерелә. Башка версияләр буенча, 1948 елдан бирле булган[3]. MHPның иң радикаль канаты булып тора, пантөркизм идеологиясен тота[4][5][6][7][8]. 1970 еллардагы сәяси көч куллануда актив катнашкан, Гладио халыкара антикоммунистик системасы кысаларында эш иткән. Оешма боевиклары берничә үтерүдә һәм террорчылык актларында, шул исәптән Рим папасы Иоанн Павел ІІне үтермәкче булуда гаепләнгәннәр. 1990 еллардан көрд сепаратист хәрәкәте һәм этноконфессиональ азчылыклар белән көрәшкә күчкән. 2015 елдан Төркиянең идарә итүче партиясе ГҮФның иң якын союздашы булып тора. Түркеш вафат булганнан соң, аның җитәкчесе Дәүләт Бахчели булган.

Идеологиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Оешма исеме һәм символикасы төрки мифологиягә барып тоташа, анда бүре егетлелек һәм намус символы булып тора[9]. Идеалистик дөньяны аңлауга тугрылык ассызыклана. Милләтчелек һәм пантөркизм идея приоритетларына куелган, көрәш максаты дип төрек милли традициясе, мәдәнияте һәм иҗтимагый тормыш тәртибе нигезендә Бөек Туран булдыру аталган.

Бу концепциядә расистлык сыйфатлары, төрки раса һәм төрек милләте өстенлеге турында тезислар ачык күренгән[10]. Шул ук вакытта милли кыйммәтләрне һәм туры килүче дөньяга карашны уртаклашкан һәркем төрек дип игълан ителә[11].

Мөселман дине оешма әгъзалыгының шарты булып тора, ләкин ул исламчылыкка күчми, чөнки этномәдәни фактор дини фактордан югарырак куела.

Каршы килүчеләр буларак тоталитар идеологияләр аталган. Мәсәлән, коммунизм һәм фашизм. Соңгысы парадоксаль күренә, «Соры бүреләр» доктринасының ачыктан-ачык неофашист характерын исәпкә алып[12]. Шулай ук капитализмга һәм империализмга дошманлык басым ясала.

Нигез салу һәм үсеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1969 елның февралендә Төркия ультрауң милләтчеләре лидеры полковник Алпарслан Түркеш консерватив Җөмһүрият крестьян милли фиркасен[ru] уң радикаль Милләтче хәрәкәт фиркасенә (MHP) үзгәрткән. Яңа партия Италия фашизмы һәм Алмания нацизмы үрнәкләре буенча структуралаштырган. Бу кара күлмәклеләр һәм штурмовиклар тибы буенча хәрбиләштерелгән канат булдыруны күздә тоткан.

Түркеш яшьләр төркемнәре челтәрен оештырган, алар «Идеалистик учаклар» исемен алган, ләкин «Соры бүреләр» буларак танылган булган. Анатолия буйлап таралган 100 дән артык диверсион лагерьлар яшь милләтчеләрне хәрби һәм идеологик укыту алып барган[13].

Яшьләр хәрбиләштерелгән канаты өчен кадрлар Түркеш фиркасе тарафыннан нигездә ике социаль төркемнән рекрут ителгән — идеологик мотивацияле студентлардан һәм Истанбул һәм Анкарага күченгән Анатолия авылларыннан люмпенлаштырган кешеләрдән. Бу мохиттә чиктән тыш милләтчелек һәм неофашизм идеяләре иң зур җавап белән очрашкан. Унъеллык эчендә вертикаль структура төзелгән. Ул хәрби үрнәк буенча оештырылган, рәсми хакимиятләр контролендә булмаган һәм шәхсән Алпарслан Түркешка буйсынган[14].

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ «Update to the UNHCR CDR Background Paper on Refugees and Asylum Seekers from Turkey».
  2. ↑ Международный ежегодник, политика и экономика. Институт мировой экономики и международных отношений АН СССР, 1981. — С. 259..
  3. ↑ Марк Фейгин. Закавказский узел 2015 елның 16 июнь көнендә архивланган. // «Новый мир», № 9, 1998
  4. ↑ Sullivan, Colleen. The SAGE Encyclopedia of Terrorism(ингл.) / Martin, Gus(ингл.)татар.. — 2nd. — Sage Publications, 2011. — P. 236—237.
  5. ↑ Karasapan, Omer Turkey and US Strategy in the Age of Glasnost(ингл.) // Middle East Report(ингл.)татар.. — № 160. — С. 7. — DOI:10.2307/3013440 Архивировано из первоисточника 13 ноябрь 2020.
  6. ↑ Graue Wölfe heulen wieder: Türkische Faschisten und ihre Vernetzung in Deutschland [Grey wolves howl again: Turkish fascists and their networks in Germany](алм.) / Aslan, Fikret; Bozay, Kemal. — 3rd.. — Unrast Verlag, 2012. — ISBN 978-3-89771-035-1. 11 май 2021 елда.архивланган
  7. ↑ Canefe, Nergis; Bora, Tanıl. Turkey and the European Union: Domestic Politics, Economic Integration and International Dynamics(ингл.) / Çarkoğlu, Ali; Rubin, Barry(ингл.)татар.. — Routledge, 2004. — P. 125, 129. — ISBN 9781135761202.
  8. ↑ Cooley, John K.(ингл.)татар.. Unholy Wars: Afghanistan, America and International Terrorism(ингл.). — 3rd. — London: Pluto Press(ингл.)татар., 2002. — P. 195. — ISBN 9780745319179.. — "A Turkish Fascist youth group, the "Grey Wolves, « was recruited to fight with the Chechens.».
  9. ↑ Crying «Wolf»: Why Turkish Fears Need Not Block Kurdish Reform / III. Who Are the Turkish Nationalists? / B. The Nationalist Action Party (MHP) 2014 елның 1 сентябрь көнендә архивланган.
  10. ↑ Turkish and Kurdish Identity and Nationalism in the Netherlands. The Grey Wolves and its Role in Turkish Nationalism.
  11. ↑ The big world experiment: the mobilization of social capital in migrant communities.
  12. ↑ Турцию ведут в Европу умеренные исламисты. Мусульмане против исламистов.
  13. ↑ Jenkins, Gareth (2008). Political Islam in Turkey. New York: Palgrave Macmillan.
  14. ↑ Turkey’s Gray Wolves Nip at Heels of Power.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Бозкурт&oldid=4120017