Гади кыяр

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Гади кыяр latin yazuında])
(Кыяр битеннән юнәлтелде)
Гади кыяр
Сурәт
Кыскача исем C. sativus
Халыкара фәнни исем Cucumis sativus L., 1753[1][2][3]
Таксономик ранг төр[1][2][3]
Югарырак таксон кыяр[d][1][2][3]
Таксонның халык атамасы cucumer[4], garden cucumber[5], 胡瓜[6], 黃瓜[6], Komkommer[7], okurka setá[8], vihanneskurkku[9], Cogombre, キュウリ[10], 黄瓜[11][12], 胡瓜[12], 黄瓜[13][14][15][…], 黄瓜皮[15], 黄瓜藤[15], 黄瓜根[15], 黄瓜霜[15], 黄瓜叶[15], 黄瓜子[15], cogombrera[16] һәм kumara
Нәрсәнең чыганагы кыяр[d]
Бүләкләр
Нинди вики-проектка керә ВикиПроект Инвазив биология[d], Проект:Ботаника[d] һәм Проект:Кулинария[d]
Зоны морозостойкости растений 2[d][18]
Ареал таксона Пекин[14], Кытай[19][20], Фуҗиян[d][21] һәм Тибетский автономный район[d][22]
Ссылка на авторов таксона L.
GRIN URL npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=404426[23]
Геном төзелеше URL-ы plants.ensembl.org/Cucumis_sativus[24]
 Гади кыяр Викиҗыентыкта

Гади кыяр лат. Cucumis sativus) — кабаксыманнар (Cucurbitaceae) гаиләсеннән бер еллык үләнсыман үсемлек, кыяр (Cucumis) ыругының төре.

Кыярны иң беренче тапкыр бакчада һиндстанлылар үстереп карый. Библиядә исә ул Мисыр яшелчәсе диелә. Кыяр борынгы грекларга һәм римлыларга да таныш була. Урта гасырларда Европада үстерелә башлый. Ә менә Русиягә ул XV гасырда гына керә. Шул чордан башлап популярлашып та китә. Кая утыртсаң да тишелеп чыга торган әлеге яшелчә кабаклылар семьялыгына карый. Әмма ботаниклар фикеренчә, ул җимеш тә.

Кыяр иң аз калорияле яшелчә санала. 100 грамм кыяр йомшагында барысы 15 ккал. Аңарда май бөтенләй юк. Аның каравы сыеклыкка бай: ул 95-98 процент судан гына тора. Кыяр эчәклек эшчәнлеген көйли, организмнан начар холестеринны чыгара. Юан эчәклектә яман шеш авыруын булдырмый калырга да ярдәм итә. Түтәлдән яңа гына өзеп алынган кыяр калий чыганагы да булып тора. Калий кан басымын төшерә. Калийга һәм суга бай булуы аркасында, кыяр сидек кудыру үзлегенә дә ия. Кыяр белән туклану бөерләр эшчәнлеген яхшырта. Составындагы витаминнарга килгәндә, аңарда К витамины күп: 100 грамм кыярда – 17 мкг. К витамины сөяк тукымаларын ныгытуда, нерв системасы эшчәнлеген көйләүдә катнаша. Болардан тыш кыярда уникаль антиоксидантлар да бар: бета- һәм альфа-каротин, С витамины, зеаксантин һәм лютеин. Әлеге табигый кушылмалар организмны картаюдан һәм төрле авыруларны якынайта торган ирекле радикаллардан саклый.

Кыяр файдалы яшелчә дип әйтеп үттек, әмма аның тозлысында витаминнар һәм антиоксидантларның югалуын да истән чыгармагыз. Аны шулай ук кабыгыннан да чистартырга кирәкми. Кыяр кабыгында минераллар, клетчатка һәм фитохимик матдәләр бар.

Сулдан уңга: чәчкә, җимшән, өлгереп җитмәгән һәм өлгергән данәсе

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. 1,0 1,1 1,2 Linnæi C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
  2. 2,0 2,1 2,2 https://inpn.mnhn.fr/espece/cd_nom/93539/tab/taxo
  3. 3,0 3,1 3,2 https://www.techno-science.net/glossaire-definition/Concombre.html
  4. Gwefan Llên Natur
  5. АКШ авыл хуҗалыгы министрлыгының үсемлекләр базасы
  6. 6,0 6,1 Catalogue of Life in Taiwan — 2003.
  7. Nederlands Soortenregister
  8. Portál informačního systému ochrany přírodyAgentura ochrany přírody a krajiny České republiky.
  9. Finnish Biodiversity Information Facility — 2012.
  10. Web NDL AuthoritiesЯпониянең милли парламент китапханәсе.
  11. Institute of Botany, Chinese Academy of Sciences List of plant species in China (2022 Edition) — 2022. — doi:10.12282/PLANTDATA.0061
  12. 12,0 12,1 Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 73(1) / мөхәррир Л. Аньминь, Ч. Шукунь — 1986.
  13. 林秦文, 肖翠, 马金双 中国外来植物数据集, A dataset on catalogue of alien plants in China // 生物多样性 — 1993. — ISSN 1005-0094doi:10.17520/BIODS.2022127
  14. 14,0 14,1 苏芝敏, 郭培培, 赵娟娟 һ.б. 2007-2020年北京城区植物物种名录数据集, A plant species list dataset for urban area of Beijing, China 2007 – 2020 — 2022. — doi:10.57760/SCIENCEDB.J00001.00473
  15. 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 15,6 庄会富, 王亚楠, 王趁 һ.б. A Scientific Dataset of useful plants of China, 中国有用植物数据集 — 2021. — doi:10.11922/SCIENCEDB.J00001.00212
  16. http://www.sabencia.net/nomenclator.php
  17. https://www.nutzpflanzenvielfalt.de/gem%C3%BCde-der-jahre-2019-2020-gurke
  18. https://plants.ces.ncsu.edu/plants/cucumis-sativus/
  19. 肖翠, 刘冰, 吴超然 et al. 北京维管植物编目和分布数据集, A dataset on inventory and geographical distributions of vascular plants in Beijing, China // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094doi:10.17520/BIODS.2022064
  20. 刘培亮, 卢元, 岳明 et al. 陕西省维管植物名录(2021版) // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094doi:10.17520/BIODS.2022061
  21. (unspecified title)doi:10.17520/biods.2022537
  22. (not translated to zh-hans), (not translated to zh-hans) 西藏维管植物多样性编目和分布数据集, A dataset on inventory and geographical distribution of vascular plants in Xizang, China // 生物多样性 — 2023. — ISSN 1005-0094doi:10.17520/biods.2023188
  23. GRIN үсемлекләр таксономиясе
  24. Ensembl Genomes

Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]