Ротацизм

Ротацизм — ниндидер авазның [р] авазына тарихи күчүе, атама ρ («ро») грек хәрефеннән чыккан.

Төрки телләр

23 гасыр элек төп төрки төркемнән аерылган огур телләрендә (чуаш телендә) [р] авазы гомум төрки [з] авазына туры килә, мәсәлән:

• чуашча хур/хор — татарча каз
• чуашча хĕр — татарча кыз
• чуашча сакăр — татарча сигез
• чуашча тăхăр — татарча тугыз
• чуашча çĕр — татарча йөз

Индоиран телләре

Индоиран телләрендә [л] авазы [р] авазына күчкән. Борынгы Иран телендә бу үзгәреш эзлекле хәлдә үткән, ләкин кайбер көнчыгыш Һиндстан диалектларында чыгыш халәте сакланган.

• санскр. सूर्यः (sū́rуаh), авест. hvarə лат. sōl, бор. грек. ἥλιος, рус. солнце; Кояш
• авест. raoχšna «балкый» лат. lūna «луна», рус. луна; Ай
• санскр. चक्रः (cakráh), авест. čаχrа- , бор. грек. κύκλος, рус. колесо; Тәгәрмәч
• санскр. श्रवः (śrávah), авест. sravah- , бор. грек. κλέος, рус. слово. Сүз

Герман телләре

Герман телләрендә [з] авазы [р] авазына күчкән.

Ротацизмның калган эзләре алман телендә саклана:

• инглизчә was - алманча war (булган)
• инглизчә hare - алманча Hase (куян)
• инглизчә iron - алманча Eisen (тимер)

Сылтамалар

• Н. Н. Поппе. О родственных отношениях чувашского и тюрко-татарских языков. Чебоксары, 1925.
• Гамирзан Давлетшин. Булгарская письменность (Раннебулгарский и домонгольский периоды) 2016 елның 12 август көнендә архивланган.. Журнал Гасырлар Авазы/Эхо веков, Раздел: Из глубины столетий, 2008-1.
• Г.М. Давлетшин. Этапы письменности тюрко-татар(үле сылтама), «Научный Татарстан», 2'2009, стр.132-145.
• Catford, J.C. (2001), "On Rs, rhotacism and paleophony", Journal of the International Phonetic Association 31 (2): 171–185, doi:10.1017/S0025100301002018
• Crowley, Terry (1997). An Introduction to Historical Linguistics (3rd ed.). Oxford University Press. ISBN 9780195583786.
• Greenberg, Marc L. (1999), "Multiple Causation in the Spread and *Reversal of a Sound Change: Rhotacism in South Slavic", Slovenski jezik/Slovene Linguistics Studies 2: 63–76 http://hdl.handle.net/1808/803
• Nandris, O (1963), Phonétique Historique du Roumain, Paris: Klincksiek