Чадра

Чадра (фар. چادر) — ак, зәңгәр яки кара төстәге хатын-кызның җиңел япмасы. Өйдән чыкканда киенә һәм хатын кыз фигурасын башыннан аякларына кадәр каплый^[1]. Күп кенә мөселман хатын-кызлары тарафыннан мәдәни-дини сәбәпләр аркасында киелә^[2]. Кәнәфи-алгы яктан ачык булган, бөтен тән озынлыгы буенча ярымтүгәрәк тукыма.

Кием баш аша сузыла һәм йөртүче тарафыннан алгы яктан тотыла; чадраның куллар, төймәләр яки йозаклар өчен тишекләре юк. Аны шулай ук ябык тотарга мөмкин. Классик фарсы телендә бу сүз теләсә нинди тукыманы, яулыкны яки хәтта чатырны билгеләү өчен кулланылырга мөмкин^[3]. Бу билгеләмә нигездә Көнчыгыш фарсы таҗик һәм дара телләрендә сакланып калган, алар гадәттә теләсә нинди тукыманы яки шарфны билгеләү өчен chadar рефлексын кулланалар^[4]^[5], шул исәптән Иран фарсы телендә чадра дип атау урынсыз булыр иде^[6].

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Борынгы һәм иртә Ислам чоры[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Фадва эль-Гинди борынгы Месопотамиядә яулыкның килеп чыгышын аңлата, анда «югары дәрәҗәле затлы ир-атларның хатыннары һәм кызлары яулык белән капланырга тиеш булган»^[7]. Вуаль катлам статусын билгеләде, һәм бу кием коды люкс законнары белән көйләнде.

Чадраның беренче сурәтләренең берсе Инглиз скульптураларында һәм фарсы Анатолиясеннән сатрапа саркофагында очрый. Брун/тилке үзенең «Костюмның рәсемле тарихы» (1941) китабында безнең эрага кадәр V гасырның ахеменид рельефыннан күчерелгән рәсем китерә, анда йөзенең аскы өлеше баш тирәсенә уралган озын тукыма белән яшеренгән кеше сурәтләнгән^[8]. Кайберәүләр аны хатын-кыз дип ялгыш уйлыйлар, ләкин ул чыннан да Мәдинә солдаты^[9]. Ахеменид хатын кызлары сәнгатьтә һәрвакыт диярлек капланмаган булганнар Чадр турында иң беренче язма телгә алуны алтынчы гасырның пехлевий язмаларында табарга мөмкин бу зороастрий хатын — кызлары кигән хатын-кыз баш киеме.

Күрәсең, яулык белән каплау гадәте Селевкидлар, парфяннар һәм Сасанидлар чорында да сакланып калган. Яулыкны затлы хатын-кызлар гына кия алмаган, аны Фарсы патшалары да кулланган. Юнаннар һәм Византиянең югары сыйныф хатын-кызлары да чит күзләрдән яшеренгәннәр. XVIII һәм XIX гасыр Европа туристлары чадра һәм озын ак яулык кигән хатын-кызларның фотосурәтләрен калдырган^[10].

Пехлевилар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

XX гасыр Пехлеви хакиме Реза шаһ 1936 елда хиҗаб кофесы вакытында чадруны һәм барлык хиҗабларны тыйган, чөнки аның модернизация амбицияләренә туры килми^[11]. МирХоссейни сүзләренчә,"полиция чадра кигән хатын-кызларны кулга алган һәм көчләп төшергән". Бу сәясәт шигый ике дистәле руханиларны, шулай ук гади ир-атларны һәм хатын-кызларны ачуландыра, алар өчен «халык алдында япмасыз күренү шәрәлеккә тиң». Әмма, ул дәвам итә, «бу адымны җәмгыятьнең югары катламнарыннан булган көнбатышлаштырылган ир-атлар һәм хатын-кызлар хуплый, алар аны либераль терминнарда хатын-кызларга аларның хокукларын бирүнең беренче адымы итеп карыйлар»^[12].

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

↑ चादर. “A sheet is a large rectangular piece of cloth that you sleep on or cover yourself with in a bed.”
↑ El Guindi, Fadwa (1999), Veil: Modesty, Privacy, and Resistance, Oxford/New York: Berg, p. 16.
↑ Chador word origin (en).
↑ Search Engine.
↑ чодар | Таджикский Словарь.
↑ El Guindi, Fadwa (1999), Veil: Modesty, Privacy, and Resistance, Oxford/New York: Berg, pp. 174–175
↑ El Guindi, Fadwa (1999), Veil: Modesty, Privacy, and Resistance, Oxford/New York: Berg, p. 16.
↑ Bruhn, Wolfgang, and Tilke, Max (1955), Kostümwerk, Tübingen: Ernst Wasmuth, p. 13, plate 10.
↑ Iran mistakenly promotes hijab with ancient bas-relief of veiled men (en) (2015-04-13).
↑ ˹O Prophet!˺ Tell the believing men to lower their gaze and guard their chastity. That is purer for them. Surely Allah is All-Aware of what they do. And tell the believing women to lower their gaze and guard their chastity, and not to reveal their adornments except what normally appears. Let them draw their veils over their chests, and not reveal their ˹hidden˺ adornments except to their husbands, their fathers, their fathers-in-law, their sons, their stepsons, their brothers, their brothers’ sons or sisters’ sons, their fellow women, those ˹bondwomen˺ in their possession, male attendants with no desire, or children who are still unaware of women’s nakedness. Let them not stomp their feet, drawing attention to their hidden adornments. Turn to Allah in repentance all together, O believers, so that you may be successful.
— Surah An-Nur 24:30-31.
↑ mshabani (10 December 2015). More veils lift as topic loses political punch in Iran.
↑ El Guindi, Fadwa (1999), Veil: Modesty, Privacy, and Resistance, Oxford/New York: Berg, p. 174.

Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Андреева Р. П.. Чадра // Энциклопедия моды. Литера. p. 1997. — С. 376. ISBN 5-86617-030-2.

[1] चादर. “A sheet is a large rectangular piece of cloth that you sleep on or cover yourself with in a bed.”

[2] El Guindi, Fadwa (1999), Veil: Modesty, Privacy, and Resistance, Oxford/New York: Berg, p. 16.

[3] Chador word origin (en).

[4] Search Engine.

[5] чодар | Таджикский Словарь.

[6] El Guindi, Fadwa (1999), Veil: Modesty, Privacy, and Resistance, Oxford/New York: Berg, pp. 174–175

[7] El Guindi, Fadwa (1999), Veil: Modesty, Privacy, and Resistance, Oxford/New York: Berg, p. 16.

[8] Bruhn, Wolfgang, and Tilke, Max (1955), Kostümwerk, Tübingen: Ernst Wasmuth, p. 13, plate 10.

[9] Iran mistakenly promotes hijab with ancient bas-relief of veiled men (en) (2015-04-13).

[10] ˹O Prophet!˺ Tell the believing men to lower their gaze and guard their chastity. That is purer for them. Surely Allah is All-Aware of what they do. And tell the believing women to lower their gaze and guard their chastity, and not to reveal their adornments except what normally appears. Let them draw their veils over their chests, and not reveal their ˹hidden˺ adornments except to their husbands, their fathers, their fathers-in-law, their sons, their stepsons, their brothers, their brothers’ sons or sisters’ sons, their fellow women, those ˹bondwomen˺ in their possession, male attendants with no desire, or children who are still unaware of women’s nakedness. Let them not stomp their feet, drawing attention to their hidden adornments. Turn to Allah in repentance all together, O believers, so that you may be successful.
— Surah An-Nur 24:30-31.

[11] shabani (10 December 2015). More veils lift as topic loses political punch in Iran.

[12] El Guindi, Fadwa (1999), Veil: Modesty, Privacy, and Resistance, Oxford/New York: Berg, p. 174.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]