Акушерлык
Акушерлык ( фр. accoucher - бала табу, тудыру[1]) — медицина тармагы, ул хатын-кыз организмында балага узу нәтиҗәсендә барган физиологик һәм патологик процессларны өйрәнә. Шулай ук ул бала табуда ярдәм итү, йөклелек һәм бала табу катлаулануларын, яралгы һәм яңа туган бала авыруларын профилактикалау һәм дәвалау ысулларын төзи. Элек акушерлыкка яңа туган баланы карау кергән, хәзерге вакытта ул неонатологиягә карый.
Акушерлык фәне предметы
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Акушерлык фәнен терапия яки хирургия өлеше буларак карарга ярамый. Аны махсус өйрәнү өчен ике фәннән алынган белемнәр генә түгел, ә медицинаның башка тармаклары белән бернинди дә уртаклыгы булмаган махсус мәгълүмат белән танышу таләп ителә. Шуңа күрә акушерлыкны өйрәнү өчен махсус клиника булу шарт, анда медицина һәм хирургия клиникаларында узган әзерлектән соң бала тудыру чоры терапиясе һәм патологиясе укытылырга тиеш.
Моннан тыш, университетларда укыганда зур игътибар кесарь кисеменә бирелә. Ул нормаль бала тудыру мөмкин булмаганда, ана һәм бала тормышы куркыныч астында булганда (мәсәлән, тар оча сөяге, яралгы үсешендә нинди дә булса патологияләр, күп балалы йөклелек) эшләнелә.
Акушерлык тарихы
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Акушерлык тарихы медицина тарихы белән тыгыз бәйләнгән, гәрчә XVIII гасырлар дәвамында ул табиблык фәненең башка бүлекләренә караганда түбәнрәк үсеш баскычында тора, чөнки аңа тискәре карашлар һәм наданлык белән тагын да катырак көрәшергә туры килгән.
Борынгы дөнья
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Кешелек тарихының иң борынгы язмаларында, Һинд дине тарафдарлары, мисырлылар һәм яһүдиләрнең изге китапларында акушерлар турында (мәсәлән, Мисыр хатын-кызлары Песешет, Мерит Птах) белгечләрнең махсус сыйныфы буларак әйтелә, ә борынгы греклар һәм римлыларның күп кенә Алиһәләре бала табучы хатын-кызларның яклаучысы буларак хөрмәт ителгән. Б. э. к. IV гасыр уртасында гына грек хатын-кызлары беренче тапкыр ир-атлар ярдәменә мөрәҗәгать итә башлыйлар. Гиппократ гомумән, бала табу һәм акушерлык турында бик күп хезмәтләр яза, бу хезмәтләр хәзерге акушерлык фәненә нигез сала, гәрчә практик акушерлыкта аның барлык кагыйдәләре диярлек төзәтүгә мохтаҗ булган.
Акушерлык буенча хезмәтләр калдырган соңрак табиблар: Цельзий, Гален, Мошион, үз әсәрләрендә Эфес Сораны (аның әсәрләре, кызганычка каршы, югалган) хезмәтләрен кулланган III гасыр авторы, Аэций Амедийский (VI гасыр) һәм Павел Эгинский (VII гасыр).
Урта гасырлар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Урта гасырларда акушерлык, барлык фәннәр кебек үк, бөтенләй санга сугылмаган.
Гарәп табиблары грек авторларының дөньяга карашын гына үстергәннәр, аларның элгәрләренең әсәрләрендә булган төпле мәгълүматны игътибарсыз калдырганнар.
Көнбатыш Европада бу фән монахларга һәм кендек әбиләренә караган.
Бу чорга бала табучы хатын-кызларның һәм яңа туган балаларның югары үлем очраклары хас. Бу күренеш халык әкиятләрендә чагылыш тапкан, анда еш кына үги ана кебек персонаж очрый.
Яңа вакыт. Фәнне торгызу
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Бары тик XVI гасырда гына ул яңадан галим табибларның игътибарын җәлеп итә: 1513 елда Евхарий Реслинның "Авырлы хатын-кызлар һәм акушерлар чәчәклеге" дип аталучы акушерлык буенча беренче рәсемле кулланмасы барлыкка килә; аннан соң Яков Руфның Цюрихта (1553), Вальтер Рейф Страсбургта (1561) хезмәтләре басыла.
Практик сәнгать буларак акушерлыкны Везалий, Фаллопий алга этәрәләр; шулай да табибларның фәнни күзәтүләре тулы булмый, чөнки һәм фәннең уңышлары оператив өлеш белән генә чикләнә. Моның сәбәбе: ир-ат табиблар бала табуга бик авыр очракларда гына чакырылалар.
Моннан тыш, акушерлыкка бары тик хирургия бүлеге буларак кына караганнар, шуңа күрә ул соңгысының язмышын уртаклашкан. Хирургия үсеше белән акушерлык та алга киткән, бигрәк тә Франциядә. Анда атаклы Франко, Паре һәм Гилльемо исемле акушерлар булган, ә табиблар акушерлык практикасын тагын да күбрәк яулаганнар. Акушерлыкка каршы тискәре карашлар, һәрхәлдә югары катламнарда, Людовик XIV тарафыннан Арей җиреннән Клемент исемле атаклы хирург чакырылу тәэсирендә таралган. Бу табиб Лавальер ханымга акушерлык ярдәме күрсәтә һәм тиздән патша сараеның беренче акушеры итеп билгеләнә. Бу хәл француз табибларын акушерлыкның алга таба үсешенә дәртләндерә, һәм шул вакытта Мориссо, Порталь, Пей, Диовис һәм Ламотт дан ала.
Алманиядә акушерлык үсеше түбән баскычта тора. Анда акушерларның махсус белеме турында бик аз кайгырталар. Немец акушерларыннан үзенең операцияләре һәм үз заманы өчен бик яхшы дәреслекләре белән Юстина Зигмунд, курбранденбург сарае акушеркасы дан ала. Бер үк вакытта голландлы Генрих фон Девентер үзенең ике хезмәте: «Акушерлар өчен Таң» һәм «Акушерлар өчен яңа юл күрсәтүче йолдыз» белән акушерлыкның фәнни үсешенә беренче нигезне салган.
Акушерлыкның гинекология белән тыгыз бәйләнеше аеруча файдалы тәэсир итә, чөнки ике фән дә, уртак физиологик-анатомик нигезләргә ия булып, бер-берсенә тыгыз тоташалар.
Акушерлыкка фәнни караш аркасында бала туганда алган инфекцияләрдән һәм кан китүдән хатын-кызлар һәм балалар үлеме шактый кимегән.
Сүзнең мәгънәсе
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Акушерлык [франц. accoucher, бала табу, тудыру]
1) медицинаның йөклелек, бала табу, бала тудырудан соңгы чор, аларның физиологиясе, төрле бозылулар, йөкле хатынга, бала табучыга һәм бала табучыга дөрес медицина ярдәме күрсәтү мәсьәләләрен өйрәнүче бүлеге;
2) бала тудыруда гамәли медицина ярдәме күрсәтү.
Илләр буенча акушерлык
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Россиядә акушерлык
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Гомумән, Россия тарих фәнендә, Яңа заманга, ягъни XX гасыр башына кадәр Русьта һәм Россиядә бала табуда ярдәм итүне үстерү мәсьәләсе буенча тикшеренүләр алып бармаганнар. Тарихи әдәбиятта, күпчелек очракта, рус халкының артта калуы һәм акушерлык өлкәсендә рус медик-практикларының артта калуы турында белдерүләр бар; бу нәтиҗәләр текстның калган өлешенә карата «гомуми билгеле» һәм «кереш» дип бәян ителә.
Борынгы заманда кендек әбиләре ярдәм күрсәткәннәр. Аларның кайберләре оста һәм күзәтүчән булганнар, йөкле һәм бала табучы хатыннарны тикшерү өчен бала табуны стимуллаштыручы үлән төнәтмәләре һәм җенси көчсезлекне, канны туктату чаралары кулланганнар. Бала табуны гадәттә мунчада, чисталыкта һәм гаиләнең башка әгъзаларыннан аерым урында башкарганнар. Кайвакыт психотерапия ысулы буларак ярдәм иткән догалар да кулланылган. Әмма күп кенә укый-яза белмәгән кендек әбиләре дә булган, алар шулай ук примитив аборт чаралары кулланганнар, бу еш кына җитди катлаулануларга һәм үлемгә китергән.
Русьта медицина монастырь һәм хәрби медицина хисабына үсеш ала. Дөньяви дәвалау фәннәре һәм практикасы соңрак барлыкка килгән, һәм аларга антик, Византия, Европа һәм көнчыгыш медицинасы йогынты ясаган. Урыс патшалары йортында урта гасырларда ук чакырылган чит ил табиблары булган, аларга рус шәкертләрен укытырга кушканнар. Патшага сәламәт һәм саф кәләш табарга ярдәм иткән сарай хезмәтчеләре, имезүчеләр дә булган. Һәрбер дәгъвачы мондый әбиләр тарафыннан медицина тикшерүе узган. Алар, имезүчеләр белән бергә, булачак варисларның сәламәтлеген күзәткәннәр. Мондый хезмәтләргә бары тик бай һәм затлы кешеләр генә мөрәҗәгать итә алган.
Бу тема белән кызыксынучыларга моны исәпкә алырга кирәк: бу тема буенча архивлар тарихчылар һәм табиблар тарафыннан беркайчан да тикшерелмәгән. XX гасыр башында Данилевский В.В. тарафыннан җирле архивларның бик аз өлешен тикшерү дә халыкның техник белемнәре һәм аларның сыйфаты турында шаккатыргыч күп мәгълүмат биргән.
Россиядә акушерлык фәненең башлангычы һәм үсеше башка Европа илләренә караганда күпкә соңрак була. Елъязмаларда искә алынган беренче акушер - инглиз Якуб (Явыз Иван чорында), «хатын-кыз авыруларын бик оста дәвалый белүче» буларак дан тоткан.
Бөек Петр «медицина һәм хирургия практикасы өчен» мәктәпләр ачкан, әмма армия һәм флот ихтыяҗларын гына күздә тотканга күрә, аларда акушерлыкка өйрәтмәгәннәр.
Акушерлык мәктәпләре
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1754 елда гына Петербургта һәм Мәскәүдә акушерлык мәктәпләре оештырыла. Аларда укытырга профессорлар һәм аларның ярдәмчеләре чакырыла. Петербургта Линдеман, Мәскәүдә Эразмус, ул рус телендә "Йөклелектә, бала табуда һәм бала тапканнан соң хатын — кызга үгет-нәсихәт" дип аталган беренче акушерлык сочинениесен язган. Бу нәсихәт китабы Горн буенча төзелгән, аның оригиналы 1697 елда басылган, шуңа күрә узган гасыр уртасында, Смелли, Левре һәм Редерер акушерлыкны үзгәрткәндә, рус табиблары үз белемнәрен XVII гасыр ахырындагы бик искергән китаптан алганнар.
1763 елдан акушерлык профессоры янына медицина-хирургия училищесыннан укучыларны акушерлык буенча лекцияләр тыңлау өчен җибәрә башлыйлар. 1781 елда үз заманының искиткеч галим акушеры Нестор Максим Улы Амбодик-Максимович Петербургта, шул ук дәрәҗәдә сәләтле Вильгельм Михайлович Рихтер (1790 елдан) Мәскәүдә профессорлар булгач, бу фәннең Россиядә уңышлары өчен аеруча күп эш башкарыла,. Алар икесе дә үз һөнәрләре буенча искиткеч җитәкчелек калдырганнар. Аларның киң тәҗрибәсенә һәм камилләшүенә тәрбия йортлары янындагы ачык бала тудыру бүлекләре ярдәм итә.
Акушерлык клиникалары
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Медицина-хирургия академиясе ачылу вакытында аның акушерлык кафедрасы каралмаган, ә акушерлык укыту суд медицинасы белән генә бәйле булган. 1808 елдан гына, акушерлык клиникасы ачылу белән, акушерлык буенча аерым профессор, Громов билгеләнә. 1858 елда акушерлык кафедрасын А.Крассовский җитәкләгән, аны хәзерге вакытта рус акушерларының киң гаиләсенә нигезен салучы дип санарга мөмкин. Ул акушерлыкны моңарчы булмаган югарылыкка күтәргән, акушерлык мәктәбе булдырган, искиткеч диагностик һәм үрнәк оператор буларак дан казанган.
Мәскәү университетында акушерлык кафедрасы 1764 елда ачыла, һәм аны профессор Эразмус җитәкли. Акушерлык 1790 елда профессор Вильгельм Рихтер билгеләнгәч кенә ныклы нигез ала.
Харьков университетында 4 урынлы акушерлык клиникасы 1829 елда гына ачыла, гәрчә акушерлык укыту 1815 елда ук башланган булса да. Профессор Лазаревич җитәкчелегендәге клиника аеруча танылган.
Казан акушерлык клиникасы 1833 елда 6 караватка ачылган.
Киевта клиникалы акушерлык кафедрасы 1847 елдан бирле эшли.
Шулай ук карагыз
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ Советский энциклопедический словарь / Гл. ред. А. М. Прохоров. — 4-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1988. — 1600 с.
Әдәбият
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Акушерство / Савельева Г. М. // Большая медицинская энциклопедия : в 30 т. / гл. ред. Б. В. Петровский. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1974. — Т. 1 : А — Антибиоз. — 576 с. : ил.
- Шмидт А. А. Особенности военного акушерства и гинекологии // Мать и дитя (приложение к журналу «Акушерство и гинекология». ISSN 0300-9092). — 2016, № 2 (5).
- Клинические протоколы (акушерство) / Под ред. А. А. Шмидта // С-Пб.: СпецЛит, 2016. — 256 с. ISBN 978-5-299-00839-5.
- Г. М. Савельева, В. И. Кулаков, А. Н. Стрижаков. Акушерство. — 2000.
- Айламазян Э. К. Акушерство. — 2007.
- Говорун М.И., Гофман В.Р., Парфёнов В.Е. Экстренное родоразрешение. — 1997.
- Радзинский В.Е., Оразмурадов А.А. Ранние сроки беременности. — Изд.: Медиабюро Статус презенс, 2009. Архивная копия от 20 сентября 2012 на Wayback Machine
- главный редактор Радзинский В.Е. журнал "StatusPraesens. Гинекология, акушерство, бесплодный брак". — Изд.: StatusPraesens, 2009, 2010.
- Акушерство // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.