Макар Евсевьев
| Макар Евсевьев | |
|---|---|
 | |
| Туган | 18 (30) гыйнвар 1864[1][2], 1864[3] яки 30 гыйнвар 1864[2] Кече Кармалы, Буа өязе, Казан губернасы, Россия империясе |
| Үлгән | 10 май 1931, 11 май 1931[4][1][2] яки 1931[3] Казан, РСФСР, СССР |
| Яшәгән урын | Сул як Болак урамы, Казан |
| Ватандашлыгы | Россия империясе.svg){kind=small} СССР |
| Әлма-матер | Казан (Идел буе) федераль университеты |
| Һөнәре | педагог, укытучы, тарихчы, этнограф |
Макар Евсевьев (Макар Евсеви улы Евсевьев, 18 (30) гыйнвар 1864[1][2], 1864[3] яки 30 гыйнвар 1864[2], Кече Кармалы, Буа өязе, Казан губернасы, Россия империясе — 10 май 1931, 11 май 1931[4][1][2] яки 1931[3], Казан, РСФСР, СССР) — мордва (эрзә) галиме, язучы, мәгърифәтче, профессор (1921), коллегия киңәшчесе.
Биографиясе
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1864 елның 18 (30) гыйнварында Казан губернасы Буа өязе Кече Кармалы авылында крестьяннар гаиләсендә туган.
Шераут башлангыч училищесын тәмамлый (1876), Казанда башка милләтле укытучылар семинариясен (1883), Казан университетының тарих-филология факультетын тәмамлый (1892). Н. И. Ильминский һәм Н. А. Бобровниковның укучысы.
1892 елда Казан семинариясе янында Мордва башлангыч училищесының әзерлек класслары укытучысы һәм остазы булып эшли. 1919 елда кулга алына, РСФСР халык комиссариаты үтенеч белән азат ителә.
1920 елларда — бүлек мөдире, Казан крайны күнегү музеенда тикшеренүче. Мокша һәм эрзя этнографиясен һәм тарихын, бер вакытта Казан югары һәм урта уку йортларында мокша, эрзя телләреннән укыта. (Көнчыгыш академиясе Көнчыгыш педагогия институты, Казан педагогия университетына һ. б.). 1920 елда Мәскәүдә мордва укытучылар курсын (1926—1928), Казанда башлангыч 3 еллык курсларда, Түбән Новгород, Самар, Саранск, Сарытау, Сембер калаларында кыска вакытлы курслар оештыра.
Евсевьев — беренче галим-энциклопедист, мокша һәм эрзя халыкларының мәгърифәтчесе. Ул рус-мордва бәйләнешенә башлангыч сала. Ф. Батюшков, А. А. Шахматов, Д. В. Бубрих, этнографлар Н. Ф. Катанов, И. Н. Смирнов, Б. Ф. Адлер, методист һәм педагоглар Н. А. Бобровников. В. Никольский, И. С. Михеев, фин галиме Х. Паасонен, А. Гейкель һ. б. белән хезмәттәшлек итә.
Евсевьев исеме белән милли үзаң һәм мордва язуы үсешендә яңа чор бәйле. Гади сөйләш телен күнегү нигезендә «Мордва җанлы халык теле өлгеләрен» булдыра, мокша (1892) һәм эрзә (1897) телендә беренче әлифбалар яза һәм эрзәләр өчен беренче «Тундын чи» — «Язгы көн» совет әлифбасының автордашы була. «Мордва грамматикасының нигезләре», «Эрзянь-рузь вальс» («Эрзянско-русский словарь», М., 1931) монографияләрендә (1928) эрзя һәм мокша телләрен өйрәнүгә бердәм карашны тормышка ашыра. Евсевьев тәрҗемәчелек эшмәкәрлеге белән шөгыльләнә: тап ул 10 нан күчү дини кагыйдәләрне күнегү буенча һәм уку китапларын тәрҗемә итә.
Мокша һәм эрзя халкының авыз-тел иҗаты буенча фольклор экспедицияләрендә бай хемәтләр туплый, шул халыкларның көнкүреш мәдәниятен теркәгән беренче милли фотограф була. Түбән Новгородта бөтенрусия сәнәгать-сынлы күргәзмәсендә (1896), Парижда бөтендөнья күргәзмәсендә катнаша, анда М. Е. Евсевьев алып килгән эрзя хатын-кыз киеме алтын минага лаек була.
Ул җыйган 500-ләп мокша һәм эрзәләрнең киемнәре, биләүчеләре, көнкүреш һәм башка әйберләре Мәскәү, С.-Петербург, Казан, Саранск, Гамбург, Париж, Хельсинки калалларның үзәк музейларында саклана.
Хәтер
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Макар Евсевьевич Евсевьев исеме бирелә:
- Мордва дәүләт педагогия институтына;
- Саранск шәһәр округының үзәк олуг өчен китапханә системасының 1-нче санлы филиалына
- Саранск шәһәре урамына;
- Малокарачкинск урта гомуми белем бирү мәктәбенә.
Мордва дәүләт педагогия институтында ел саен «Евсевьев укулары» фәнни-гамәли конференциясе үтә
Чыганаклар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- П.Ю.Соколова. Образ мордовского ребенка в фотографиях М.Е. Евсевьева. Культура детства: нормы, ценности, практики. Российский Государственный Гуманитарный Университет (20 октября 2008). Дата обращения 24 июля 2009.
- Осовский Е. Г., Зеткина И. А. Макар Евсевьевич Евсевьев: просветитель, учёный, педагог. — Мордов. гос. пед. ин-т. — Саранск: Тип. «Крас. Окт.», 2003. — С. 11. — 172 с. — ISBN 5—7493—0566—X.
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Исаев Ю. Н. Чувашская энциклопедия — Чувашское книжное издательство, 2006. — 2567 бит — ISBN 978-5-7670-1471-2
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Педагоги и психологи мира — 2012.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов - жертв политического террора в советский период (1917-1991) — СПб: Петербургское Востоковедение, 2013. — 496 бит — (Социальная история отечественной науки о Востоке) — ISBN 978-5-85803-225-0
- ↑ 4,0 4,1 Library of Congress Authorities — Library of Congress.