Бозаулык наратлыгы
Бозаулык наратлыгы - Рәсәйнең Самара һәм Ырынбур өлкәләрендәге милли парк. Паркның мәйданы - 1067,88 км².
Тасвирлау[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Милли парк Самара өлкәсенең Борский, Богатовский, Нефтегорский районнарында һәм Ырынбур өлкәсенең Бозаулык һәм Богырыслан районнарында урнашкан. Милли паркта 12 урманчылык бар. Паркның көньяк-көнбатыш өлешендә Кенәле - Ырынбур тимер юлы үтә, янә берничә автомобиль юлы бар. Көньякта - милли парк офисы һәм музей урнашкан Колтубанавылы.
Климаты континенталь, уртача еллык һава температурасы +3.7 0 С тора, гыйнвар аенда уртача температура -13.9 0 С, июльдә +20.5 0 С тора [1] .
Бозаулык нарат урманы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Паркны саклауның иң танылган һәм мөһим объектларының берсе - шул ук исемдәге нарат утравы (нигездә), аның өлешенә Идел аръягы һәм Урал алды далалары арасында, төбәкләр чигендә, якынча 60 мең гектар керә. Бу урын Бозаулык шәһәреннән 15 км төньякта, Боровка елгасының киң һәм тирән (100-150 метр) елга бассейнында урнашкан. Бузулук нарат урманында Черталык елгасы Боровкага агып төшә.
Бозаулык нарат урманы бозлыктан соңгы чорга карый; аның яше 6-7 мең ел. Гомум нарат урманы якынча өч-дүрт мең ел элек барлыкка килгән дип санала . Бозаулык нарат урманының туфраклары ком, калынлыгы урыннарда 90 метрга җитә. Массивның өчтән ике өлешен нарат урманнары били.
Урманның иң кызыклы урыннарының берсе - 300-350 яшьтәге ике нарат . Урман һәр яктан диярлек дала белән чикләнгән яфраклы урман сызаты белән чикләнгән.
Бузулук нарат урманында 39 төр имезүчеләр, 144 төр кошлар, 8 төр сөйрәлүчеләр, 4 төр амфибияләр, 23 төр балыклар һәм 800гә якын бөҗәкләр бар. Поши, кәҗәболан, кыргый кабан, бурсык, сусар, тиен, кондыз яши.
Саклау статусы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Нарат урманы даими куллану XVIII гасыр ахырыннан дәвам итә. 1903 елда урманда Наратлык эксперименталь урманчылыгы булдырылды, аның астында хәзерге вакытта дендрологик бакча эшли. 1977 елдан бирле урман зонасының бер өлеше аеруча кыйммәтле урман мәйданы статусына ия. 1933 - 1948 елларда нарат урманының бер өлешендә дәүләт тыюлыгы бар иде. 1939 елның маенда тыюлык мәйданы сизелерлек артты [2]
Аннан соң нарат урманы территориясендә дәүләт заказнигы эшләде. 2008 елның 9 гыйнварында Россия Федерациясе Хөкүмәте боерыгы нигезендә Бозаулык наратлыгы Милли паркы булдыру турында карар белән Бозаулык Наратлыгы федераль дәүләт учреждениесе статусы бирелеп, Росприроднадзор карамагына күчерелгән [3].
Этимологиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Самара елгасы кушылдыгы булган Бозаулык елгасының исеме исеме борынгы төрки «бозлык» тан, димәк, «боз»дигән сүздән килеп чыккан дигән фаразлар бар. Шулай итеп, кар эрегән вакытта гына ташкан зур булмаган елгаларны атаганнар[4].
Шулай ук, борын башкортлар күпләп яшәгән бу төбәктә «Бозаулык» башкортса «быҙау» — бозау дигәннән килеп чыккан дигән фикер дә яши[5][4].
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Местоположение и природно-климатические условия территории национального парка «Бузулукский бор». әлеге чыганактан 2019-12-26 архивланды. 2019-12-26 тикшерелгән.
- ↑ Постановление СНК РСФСР от 10.05.1939 N 211 «Об увеличении территории Бузулукского и Окского Государственных заповедников»
- ↑ Распоряжение Правительства РФ от 2 июня 2007 г. № 709-р «Об учреждении национального парка „Бузулукский бор“» от 2 июня 2008 года
- ↑ 4,0 4,1 Поспелов Е. М. Географические названия России: Топонимический словарь. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 123.
- ↑ Никонов В. А. Краткий топонимический словарь. — М.: Мысль, 1966. — С. 68.
Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Бузулукский бор // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.
- Кин Н. О. Бузулук нарат урманының флорасы (кан тамырлары үсемлекләре) . - Екатеринбург, 2009. Архивная копия
- "Оренбург өлкәсенең географик атласы". - М .: DIK нәшрияты, 1999. - 96 б .: иллюстрацияләр, карталар белән. - С. 65.
- "Оренбург өлкәсе заказ бирүче". - Чиләбе: Көньяк Урал пр. нәшрияты, 1968 .-- 392 б. - С. 40-42.
- "Туган як буйлап (Localирле тарих очерклары)". - Чкалов : Чкалов китап нәшрияты, 1954.
- Бузулукский бор // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.