Борис Нумеров

Борис Нумеров
Туган	17 (29) гыйнвар 1891 Бөек Новгород, Россия империясе
Үлгән	1941 Орёл, РСФСР, СССР
Ватандашлыгы	Россия империясе  СССР
Әлма-матер	Санкт-Петербург университетының физика-метематика факультеты[d]
Һөнәре	йолдызбелгеч
Эш бирүче	Санкт-Петербург дәүләт университеты
Борис Нумеров Викиҗыентыкта

Борис Васильевич Нумеров (1891 елның 17 (29) гыйнвары, Новгород, Россия империясе — 1941 ел, Орёл) — рус астрономы, ССРБ ФА әгъза-корреспонденты (1929).

Тормыш юлы

Борис Нумеров 1891 елның 17 (29) гыйнварында Новгород шәһәрендә туган, анда балачагын үткәргән. Гаиләсе белән Посольское урамында яшәгән.

1909 елда, Новгород ирләр гимназиясен тәмамлаганнан соң, Петербург университетына укырга керә, аны 1913 елда тәмамлый, беренче дәрәҗә диплом алгач, университетның астрономия кафедрасында кала. Шул ук вакытта 1913—1915 елларда Пулково обсерваториясенең югары штаттан тыш астрономы була, зенит-телескопта күзәтүләр алып бара. 1915—1925 елларда Петроград университеты обсерваториясендә астроном-күзәтүче. 1917—1936 елларда Петроград (Ленинград) университетында укыта (1924 елдан — профессор), 1923 елдан — Тау институты профессоры. 1919 елда Бөтенроссия астрономия берлеге каршындагы Баш исәп-хисап институтына нигез сала (1920 елдан аның беренче директоры), 1920 елдан шул ук елда аның инициативасы буенча оештырылган Астрономия-геодезия институтының бүлек мөдире. 1922—1925 елларда — Рус астрономия җәмгыяте рәисе. 1924—1936 елларда — Астрономия институты директоры, ул 1923 елда Исәпләү һәм Астрономия-геодезия институтлары кушылгач барлыкка килә. Бер үк вакытта 1926—1927 елларда — А. И. Войков исемендәге Баш геофизик обсерватория директоры, 1931—1933 елларда — Дәүләт оптика институтының гамәли математика бүлеге мөдире.

1936 елның 21-22 октябрендә «пулк эше» белән бәйле рәвештә кулга алына, 1937 елның 25 маенда совет хакимиятенә каршы шпионажда, корткычлыкта һәм сөйләшүне оештыруда гаепләнү буенча 10 елга төрмәгә утырту, милекне конфискацияләү һәм гаиләсен җибәрү буенча хөкем ителә. Крестларда булганда, кәгазь кисәкләрендә автоматик машинага, зур планеталар теориясе һәм авышлыкларны билгеләүгә багышланган өч яңа эш язган. Бөек Ватан сугышы башлангач, 1941 елның 15 сентябрендә Орёл төрмәсендә, шәһәрне алман гаскәрләренә тапшырыр алдыннан атып үтерелә (шунда ук башка танылган тоткыннар, шул исәптән Х. Г. Раковский һәм М. А. Спиридонова атып үтерелә). 1957 елда реабилитацияләнә.

Фәнни эшчәнлек

Борис Нумеровның төп фәнни хезмәтләре астрометриягә, күк механикасына, геофизикага карый. Астрономия һәм гравиметрик приборлар төзү мәсьәләләре белән шөгыльләнә. Зенит-телескопта күзәтүләрнең яңа программасын һәм күзәтүләрне эшкәртүнең яңа ысулын тәкъдим итә. Пассаж инструментның цапфын өйрәнүнең яңа ысулын тәкъдим итә. Универсаль инструмент теориясен һәм фотографик пассаж инструменты теориясен эшли, рефракция теориясе буенча тикшеренүләр үткәрә. 1921 елда беренче чыгарылышы булган «ССРБ астрономия һәръеллыгы» өчен исәпләү эшләре оештыра. Нумеров инициативасы буенча кече планеталарның эфемерид хезмәте оештырыла. Кече планеталарның эфемеридын исәпләү өчен күк механикасы дифференциаль тигезләмәләрен интеграцияләүнең оригиналь ысулын тәкъдим итә, аны экстраполирлау ысулы дип атый. Бу ысул ярдәмендә 1923 елда югалган сигезенче Юпитер иярчененең төгәл эфемеридасы ачыклана һәм ул янә 1930 елда табыла. Зәгыйфь йолдызлар каталогын булдыру проблемасы белән бәйле рәвештә, ул 1932 елда язгы тигезлек ноктасын һәм әлеге каталог өчен экваторны билгеләү өчен сайланган 10 кече планетаны күзәтү планын тәкъдим итә. Бу план буенча төрле илләрнең 19 обсерваторияләрендә 1956 елдан алып 1975 елга кадәр планеталарның 22 меңнән артык төгәл нигезләмәсе алынган. Җирнең өске катламнары тирбәлешен өйрәнү өчен маятник һәм вариометрик күзәтүләрне кертү буенча зур эш башкара. Аның җитәкчелегендә илнең күп кенә районнарында гравиметрик күзәтүләр үткәрелә.

Нумеров инициативасы буенча 1928 елда Астрономия институтында тәҗрибә механика остаханәсе, ә соңрак конструкторлык бюросы оештырыла. Остаханәдә Абастуман обсерваториясе өчен 13 дюймлы телескоп-рефлектор, лабораториядә визуаль микрофотометрның яңа моделе, Кояш тотылуын күзәтү өчен бер типлы коронографлар һәм башка приборлар әзерләнгән. 1931 елда Бөтенсоюз оптика-механика җитештерү берләшмәсе каршында махсус Астрономия приборлары комиссиясе төзелә, аның беренче рәисе Нумеров була.

Хәзерге вакытта кулланыла торган дифференциаль тигезләмәләрне (Нумеров методы) санлы хәл итү ысулын тәкъдим итә.

Хәтер

Нумеров хөрмәтенә 1931 елның 18 октябрендә Гейдельбергта К. В. Рейнмут тарафыннан ачылган ай кратеры һәм кече планета (1206) Нумеровия атала.

Әдәбият

• Нумерова А. Б. Борис Васильевич Нумеров (1891—1941) / АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1983. — 144 с. — (Научно-биографическая литература). — 5150 экз.
• Колчинский И. Г., Корсунь А. А., Родригес М. Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.
• Харадзе Е. К. Б. В. Нумеров и развитие астрономии в Грузии // Земля и Вселенная. — 1981. — № 3. — С. 53—54.