Кугалып үлән

Кугалып үлән
Халыкара фәнни исем	Triglochin L., 1753
Таксономик ранг	ыру
Югарырак таксон	кугалыпсыманнар[d]
Таксономик төр	T. palustris[d]
Шушы чыганакларда тасвирлана	Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 8[d]
Кугалып үлән Викиҗыентыкта

Кугалып үлән ( лат. Triglóchin ) - кугалыпсыманнар семьялыгыннан күпьеллык үләнчел үсемлекләр ыругы.

Ботаник тасвирлау

Саз кугалып үләне (сулда) һәм диңгез кугалып үлән (уңда). К. А. М. Линдманның Bilder ur Nordens Flora китабыннан ботаник иллюстрация, 1917-1926.

Яфраклары барысы да тамыр янында (розеткада), тар, озынча. Чәчәк сабагы яфраксыз.

15-90 см биеклектәге үсемлекләр. Тамырчасы юан, кыска. Сабагы туры, цилиндрсыман, калын. Тамыр яны яфраклары тар кыяк.

Чәчәкләр ике җенесле, вак. Чәчәк тирәлеге гади, алты коела торган яфракчыктан тора. 5 серкәчек, 6 яки 3 тоташ җимеш яфракчыгы, һәркайсында берәр җимеш бөресе.

Саз кугалып үлән җимеше озынча кыяклы, безсыман 3 очлы өлешкә аерыла, диңгез кугалып үлән – озынча йомыркасыман, 6 озынча эллипсыман җимешчектән тора. Май-августта чәчәк ата. Җимешләре июнь-сентябрьдә өлгерә. Күбрәк орлыктан үрчи.

Таралу һәм экология

15 кә якын төре билгеле. Кугалыплар бөтен дөнья буенча таралган, ләкин нигездә Австралиядә һәм Көньяк Американың уртача өлкәләрендә очрыйлар.

Иске Дөньяда 3-4 төре бар.

Татарстан территориясендә 2 төре бар. Саз кугалып үлән (T. palustres) – барлык районнарда, диңгез кугалып үлән (T. maritima) – Кама аръягында очрый. Дымлы һәм тозлы туфраклы болыннарда, торфлы сазлыкларда үсә.

Кулланылышы

Татарстанда үсүче ике төр дә көтүлек өчен яхшы азык; җимешләре йорт казлары һәм үрдәкләр өчен ризык булып хезмәт итә.

Кайбер төр Күбәләк личинкаларына ризык булып хезмәт итә.

Диңгез кугалып үлән ТРның Кызыл китабына кертелгән (2006).

Дөньядагы төрләр

Исемлек Кьюдагы Король Ботаника бакчалары базасына нигезләнгән

• Triglochin alcockiae Aston
• Triglochin bulbosa L.
• Triglochin calcitrapa Hook.
• Triglochin centrocarpa Hook.
• Triglochin dubia R.Br.
• Triglochin gaspensis Lieth & D.Löve
• Triglochin hexagona J.M.Black
• Triglochin huegelii (Endl.) Aston
• Triglochin isingiana (J.M.Black) Aston
• Triglochin linearis Endl.
• Triglochin longicarpa (Ostenf.) Aston
• Triglochin maritima L.
• Triglochin mexicana Kunth
• Triglochin microtuberosa Aston
• Triglochin mucronata R.Br.
• Triglochin muelleri Buchenau
• Triglochin multifructa Aston
• Triglochin palustris L.
• Triglochin procera R.Br.
• Triglochin protuberans Aston
• Triglochin rheophila Aston
• Triglochin stowardii N.E.Br.
• Triglochin striata Ruiz & Pav.
• Triglochin trichophora Nees ex Endl.
• Triglochin turrifera Ewart