Törki xalıqlar: юрамалар арасында аерма
Sashko1999 (бәхәс | кертем) кТөзәтмә аңлатмасы юк |
Xatalar |
||
| Юл номеры - 2: | Юл номеры - 2: | ||
== Atamalar == |
== Atamalar == |
||
" |
"Törek" atamasınıñ berençe iskä alu [[6. yöz]]neñ [[Küktöreklär]] turında buldı. Qıtay ilbaşı [[585]]. yılda [[İsbara]] isemle Küktürk xanına xat yazğanda, tegesen «Böyek Türk xanı» dip atıy. Şul çordağı [[Orxon yazmaları]]nda da «Türük/Török» ataması qullanıla. |
||
<!--Previous use of similar terms, like those in a tablet from [[21st century BCE|2000 BCE]] found in the ancient city of Mari near Tell Hariri in northern Iraq (which mentions that a people named "Turukku" are coming to the lands of Tiguranim and Hirbazanim), the Chinese in [[1320s BCE|1328 BCE]] (referring to a neighbouring people as "Tu-Kiu"), or the [[Bible|Biblical]] name "Turk" of one of the grandsons of [[Noah]], are of unknown significance, although some feel strongly that this is early evidence of the historical continuency of the term and the people as an ethnic (and possibly linguistic) unit.--> |
<!--Previous use of similar terms, like those in a tablet from [[21st century BCE|2000 BCE]] found in the ancient city of Mari near Tell Hariri in northern Iraq (which mentions that a people named "Turukku" are coming to the lands of Tiguranim and Hirbazanim), the Chinese in [[1320s BCE|1328 BCE]] (referring to a neighbouring people as "Tu-Kiu"), or the [[Bible|Biblical]] name "Turk" of one of the grandsons of [[Noah]], are of unknown significance, although some feel strongly that this is early evidence of the historical continuency of the term and the people as an ethnic (and possibly linguistic) unit.--> |
||
| Юл номеры - 12: | Юл номеры - 12: | ||
Törki xalıqlarnı öyränü fäne «''Türkologí''» dip atala. |
Törki xalıqlarnı öyränü fäne «''Türkologí''» dip atala. |
||
== |
== Tarix== |
||
<!-- |
<!-- |
||
It is believed that the Turkic peoples are natives of Central Asia. Some historians claim that the Turkic peoples originated in Western Asia, and migrated in prehistoric times to Central Asia, while others believe that migration to Western Asia and interactions in various parts of the world by Turkic peoples in ancient times (before the advent of the [[Huns]]) occurred via Central Asia. |
It is believed that the Turkic peoples are natives of Central Asia. Some historians claim that the Turkic peoples originated in Western Asia, and migrated in prehistoric times to Central Asia, while others believe that migration to Western Asia and interactions in various parts of the world by Turkic peoples in ancient times (before the advent of the [[Huns]]) occurred via Central Asia. |
||
| Юл номеры - 34: | Юл номеры - 34: | ||
== Yäşäw cirläre wä milli büleneş == |
== Yäşäw cirläre wä milli büleneş == |
||
Bügenge köndä Törki xalıqlarnıñ iñ zur törkeme [[Törkiä]]dä yäşi. Başqa olı Törki xalıqlar [[Äzerbaycan]], [[Kipır]], [[İdel-Ural]], [[İran]], [[Qazaqstan]], [[Qırğızstan]], [[Törekmänstan]], wä [[ |
Bügenge köndä Törki xalıqlarnıñ iñ zur törkeme [[Törkiä]]dä yäşi. Başqa olı Törki xalıqlar [[Äzerbaycan]], [[Kipır]], [[İdel-Ural]], [[İran]], [[Qazaqstan]], [[Qırğızstan]], [[Törekmänstan]], wä [[Üzbäkstan]] cirlärendä yäşilär. Bu [[Törki däwlätlär|Törki däwlätlärdän]] tış Törki xalıqlar [[Könçığış Törkistan]], Tönyaq [[Ğiraq]], [[Äfğänstan]], [[Moldova]], [[Balkannar]] ([[Bolgariä]]) illärendä dä yäşilär. |
||
Törki xalıqlar öyränü buyınça tanılğan ğälim [[Wilhelm Radloff]] [[1866]]. yılda bolay yaza: ''Tönyaq Afrikadan başlap Awrupılı Törkiägä tikle, Könyaq-Çığış Räsäydän başlap Keçe Asía ilä Turan, annarı Seber aşa Gobi çülenä tikle cirlärendä Törki telendä söyläşä torğan ıruğlar yäşilär. Bu dönyanıñ şul tikle kiñ cäyelgän alanda qullanıla torğan Törki tele belän çağıştırmalı başqa tel yuq'' (Çığanaq: ''Törki Mädäniät Näzäräte''). |
Törki xalıqlar öyränü buyınça tanılğan ğälim [[Wilhelm Radloff]] [[1866]]. yılda bolay yaza: ''Tönyaq Afrikadan başlap Awrupılı Törkiägä tikle, Könyaq-Çığış Räsäydän başlap Keçe Asía ilä Turan, annarı Seber aşa Gobi çülenä tikle cirlärendä Törki telendä söyläşä torğan ıruğlar yäşilär. Bu dönyanıñ şul tikle kiñ cäyelgän alanda qullanıla torğan Törki tele belän çağıştırmalı başqa tel yuq'' (Çığanaq: ''Törki Mädäniät Näzäräte''). |
||
| Юл номеры - 52: | Юл номеры - 52: | ||
* [[Qaşğaylar]] |
* [[Qaşğaylar]] |
||
* [[Noğaylar]] |
* [[Noğaylar]] |
||
* [[ |
* [[Üzbäklär]] |
||
* [[Tatarlar]] |
* [[Tatarlar]] |
||
* [[Töreklär]] |
* [[Töreklär]] |
||
* [[Törekmännär]] |
* [[Törekmännär]] |
||
* [[Tualar]] |
* [[Tualar]] |
||
* [[ |
* [[Uyğırlar]] |
||
* [[Yaqutlar]] |
* [[Yaqutlar]] |
||
| Юл номеры - 79: | Юл номеры - 79: | ||
== Din == |
== Din == |
||
Törki xalıqlarnıñ kübese [[ |
Törki xalıqlarnıñ kübese [[Sönni]] [[Möselman]]nar. Ämma [[İran]]da wä [[Äzerbaycan]]da Törkilärneñ kübese Şiği Möselmannarı. |
||
[[Çuaş xalqı|Çuaş]], [[Ğağauz]] wä [[Yaqut xalqı]] Xristian dip sanala. |
[[Çuaş xalqı|Çuaş]], [[Ğağauz]] wä [[Yaqut xalqı]] Xristian dip sanala. |
||
6 гый 2018, 09:10 юрамасы
Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.
Törki xalıqlar ul Törki tellärendä söyläşä torğan küp xalıqlar berläşterä torğan atama. Törkilärneñ tulayım sanı 250 millionnan artıq.
Atamalar
"Törek" atamasınıñ berençe iskä alu 6. yözneñ Küktöreklär turında buldı. Qıtay ilbaşı 585. yılda İsbara isemle Küktürk xanına xat yazğanda, tegesen «Böyek Türk xanı» dip atıy. Şul çordağı Orxon yazmalarında da «Türük/Török» ataması qullanıla.
Bügenge Törkiädä «Türk» atamasınıñ mäğnäsen yışraq “köçle” wä “qüätle” itep açıqlílar.
Böten dönyada «Törki» süzen mädäniäte, tele, milläte, taríxı belän yaqın bulğan xalıqlarnı ataw öçen qullanalar. «Törki» süze urınına «Törki-Tatar» adı da kiñ qullanıla.
Törki xalıqlarnı öyränü fäne «Türkologí» dip atala.
Tarix
Yäşäw cirläre wä milli büleneş
Bügenge köndä Törki xalıqlarnıñ iñ zur törkeme Törkiädä yäşi. Başqa olı Törki xalıqlar Äzerbaycan, Kipır, İdel-Ural, İran, Qazaqstan, Qırğızstan, Törekmänstan, wä Üzbäkstan cirlärendä yäşilär. Bu Törki däwlätlärdän tış Törki xalıqlar Könçığış Törkistan, Tönyaq Ğiraq, Äfğänstan, Moldova, Balkannar (Bolgariä) illärendä dä yäşilär.
Törki xalıqlar öyränü buyınça tanılğan ğälim Wilhelm Radloff 1866. yılda bolay yaza: Tönyaq Afrikadan başlap Awrupılı Törkiägä tikle, Könyaq-Çığış Räsäydän başlap Keçe Asía ilä Turan, annarı Seber aşa Gobi çülenä tikle cirlärendä Törki telendä söyläşä torğan ıruğlar yäşilär. Bu dönyanıñ şul tikle kiñ cäyelgän alanda qullanıla torğan Törki tele belän çağıştırmalı başqa tel yuq (Çığanaq: Törki Mädäniät Näzäräte).
Dönyada Törki xalıqlar küp. Alar arasında:
- Äzerilär
- Balqarlar
- Başqortlar
- Çuaşlar
- Qırım Tatarları
- Ğağauzlar
- Qaraçaylar
- Qaraqalpaqlar
- Qazaqlar
- Qırğızlar
- Qumıqlar
- Qaşğaylar
- Noğaylar
- Üzbäklär
- Tatarlar
- Töreklär
- Törekmännär
- Tualar
- Uyğırlar
- Yaqutlar
Qayber belgeçlär Törki xalıqlarnı altı törkemgä bülä:
19. yöz azağınnan başlap 20. yöz buyı Urıslar wä Stalin xalıqlarnı bülü/butaw/sörü säyäsäten uzdırğan, monıñ näticäse bularaq Törki xalıqlarnıñ, alarnıñ söylämnäreneñ şaqtí ayırılu başlaw, bu närsä Törki xalıqlarğa açıq küzätü yasaw qatlawlı itä.
19. yözdä zamança säyäsät çorı başlanğaç, Törki xalıqlarda berläşü maqsatın quya torğan Pan-Türkism atlı xäräkät barlıqqa kilä, «Törki» atamasın qullanırğa täqdim itelä.
Tışqı küreneş
Törki xalıqlar tışqı küreneş belän ber bersennän şaqtí ayırılalar. Zur öleşeneñ qiäfäte Qawqaz xalıqlarınıñ kük, yäğni körän/qara çäç belän körän küzlelär. Şayqtí öleşe sorı/qızıq çäşle zäñgär küzle. Qayber cirlärdä yäşägän Törkilär açıq tösle tän/küz belän bulıp, Moğol töçençelärene dä yörtälär, mäsälän Özbäklär berlän Tatarlar. Törki xalıqlarınıñ kübese kiñ yañaqlı, tügäräk başlı wä turı çäçle.
Törki xalıqlarnı nindi rasığa sanísı da zur bäxäslärne çığara.
Din
Törki xalıqlarnıñ kübese Sönni Möselmannar. Ämma İranda wä Äzerbaycanda Törkilärneñ kübese Şiği Möselmannarı.
Çuaş, Ğağauz wä Yaqut xalqı Xristian dip sanala.
Şulay uq Şamanízm, Buddízm, Baha wä Yähüd dine tarafdarları da beraz bar.